Cicero

Jouw gezicht morgen 3

Javier Marias - Jouw gezicht morgen, deel 3

Gif en schaduw en afscheid

Jaime Deza, voormalig docent aan de Universiteit van Oxford, keert vanuit Madrid naar Engeland terug omdat zijn huwelijk met Luisa op de klippen is gelopen. Op een dag wordt hij door professor Wheeler, een gepensioneerd hispanist, uitgenodigd voor een souper bij hem thuis. Daar wordt hij voorgesteld aan Tupra, een raadselachtige figuur die de leiding heeft over een organisatie die in de Tweede Wereldoorlog is opgericht door MI 6, de Britse geheime dienst, en die nog steeds actief blijkt te zijn.
Op aanraden van Wheeler gaat Deza voor deze organisatie werken: hij kan van bijzonder nut zijn omdat hij de ‘gave’ bezit te kunnen aanvoelen wat mensen in de toekomst zullen doen,wie trouw is en wie verraad zal plegen. Maar wie is Wheeler? Welke geheimen draagt hij met zich mee en welke rol speelde hij in de Tweede Wereldoorlog?
Wat volgt is een meeslepend en spannend verhaal over een geheime organisatie waarin alles draait om vertrouwen en wantrouwen, om zwijgen en spreken. Maar zoals alle romans van Marías omvat ook deze veel meer; Jouw gezicht morgen is tegelijk een filosofisch relaas over wat mensen in hun diepste wezen beweegt.

Gif en schaduw en afscheid is het derde en laatste deel van Jouw gezicht morgen. De verteller en hoofdpersoon, Jacques of Jaime of Jacobo Deza, slaagt er uiteindelijk in de onverwachte gezichten te zien van de mensen die hem omringen, en ook dat van hemzelf. Hij ontdekt dat we, wanneer we in aanraking komen met het verraad en het geweld die altijd latent aanwezig zijn onder het min of meer vredige oppervlak van onze westerse wereld, daarmee worden besmet als met een gif. Met cruciale episodes in Londen, Madrid en Oxford wordt het verhaal afgesloten, al is dat slot min of meer een ‘open einde’...

In Nederland kreeg dit werk bij het verschijnen van de vertaling uitsluitend lovende recensies, zoals in de Volkskrant en Trouw . En terecht, want Jouw gezicht morgen is een bijzonder boek, zowel qua inhoud als (vooral) qua stijl. Recensist Ger Groot geeft daarvan in zijn NRC recensie bij het verschijnen van deel 2 van de cyclus een treffende beschrijving:

“Omtrekkend schrijven is dan ook het belangrijkste stijlkenmerk van Jouw gezicht morgen. Geen episode wordt in één keer afgewikkeld, geen gesprek van begin tot eind verteld. Interrupties doorbreken keer op keer de voortgang, soms op het vlak van de zin (Deza zoekt bijna obsessief equivalenten van de woorden die hij gebruikt), soms op dat van de alinea (uitweidingen over de etymologie of over literaire citaten, meestal van Shakespeare), en steeds weer op dat van de hoofdstukken. De hele trilogie laat zich lezen als één grote dans waarin de verschillende verhaallijnen, dwars door de tijd heen, pirouetten rond elkaar draaien en elkaar afwisselen, zo knap en vanzelfsprekend dat de lezer geen moment het spoor bijster raakt.
Daarin toont Marías zich een fenomenale schrijver, die zich van zijn virtuositeit misschien een beetje té goed bewust is. Toch vervelen zijn uitweidingen nooit en schept zijn narratieve vuurwerk nergens verwarring. Goed gedoseerd komt steeds opnieuw de morele vraag terug: hoe houdt iemand zich, wanneer het erom gaat spannen? Bestaat er een aanleg voor verraad en trouw?”

Toch zijn er wel een paar kanttekeningen te plaatsen bij het werk, die de euforie erover wat kunnen temperen. De voornaamste daarvan betreft de langdradigheid van een aantal beschrijvingen en uitweidingen. Ook de veelvuldige en letterlijke herhalingen (van citaten, gezegden, gedachten) nemen af en toe irritante vormen aan. Vaak zijn ze functioneel, en geven ze het referentiekader weer van waaruit de hoofdpersoon de werkelijkheid benadert, maar voor mij had het wat minder gemogen...
Als laatste kanttekening wil ik de ‘frictie’ noemen tussen feit en fictie. Marías lijkt zijn werk geschreven te hebben met een tweeledig doel: aan de ene kant wilde hij een (filosofische) roman schrijven, en aan de andere kant wilde hij het gedachtegoed weergeven van twee mensen die hij bewonderd heeft en die grote invloed op hem gehad hebben: zijn vader en de Oxford professor Wheeler. Het gedachtegoed van deze personen probeert hij door zijn roman te weven, waar hij met name wat betreft Wheeler niet echt goed in slaagt. Tijdens het lezen had ik steeds het gevoel dat deze Wheeler met zijn wijdlopige theorieën eigenlijk niet helemaal ‘paste’ in het verhaal, en er steeds op een wat gedwongen manier moest worden bijgesleept.
Dit zijn – voor mij – geen onbelangrijke aspecten in de waardering van het boek. Maar al met al overheersen ook bij mij de positieve gevoelens, vooral met betrekking tot de stijl van het “omtrekkend schrijven” zoals Ger Groot die zo mooi benoemt. Ik ben achteraf heel tevreden dat ik Jouw gezicht morgen alsnog gelezen heb, na het in eerste instantie ‘genegeerd’ te hebben...