Cicero

Kaas

Willem Elsschot - Kaas

Ongeveer tegelijkertijd zag ik onlangs op televisie een verfilming van Villa des Roses en kreeg ik de ‘beeldroman’ Kaas van Dick Matena in handen. Beide werken zijn gebaseerd op romans van Willem Elsschot. Reden genoeg om (ook) de originelen weer eens te lezen.

“Eindelijk schrijf ik je weer omdat er grote dingen staan te gebeuren en wel door toedoen van mijnheer Van Schoonbeke.
Je moet weten dat mijn moeder gestorven is.
Een nare geschiedenis natuurlijk, niet alleen voor haar maar ook voor mijn zusters, die er zich bijna dood aan gewaakt hebben.”

Zo begint Kaas van Willem Elsschot, en ik vind het fascinerend hoe de man in zijn ‘nuchtere en zakelijke stijl’ in deze drie openingszinnen al een hele wereld van verwarring en misverstand weet op te roepen. Deze beroemde novelle uit 1933 handelt over de ambities van de hoofdpersoon uit het verhaal, Laarmans, om iets te gaan betekenen in de maatschappij via een agentschap in Edammer kaas in Belgie. Hij geeft zijn klerkenbestaan ervoor op. Als het avontuur mislukt, keert hij weer terug als klerk.

De beschrijving van Laarmans als aankomend groothandelaar die voor de etalage van een kaaswinkel zijn toekomstige handelswaar bekijkt levert een prachtig staaltje op van de humor (of zo je wilt: het cynisme) waarmee Elsschot zijn hoofdpersoon karakteriseert:
“Reusachtige Gruyères, als molenstenen, deden dienst als fondament. En daar bovenop lagen Chesters, Gouda’s, Edammers en talrijke kaassoorten die mij volkomen onbekend waren, een paar van de grootste met opengespalkte buik en blootliggende ingewanden. De Roqueforts en Gorgonzola’s pronkten liederlijk met hun groene schimmel en een eskadron Camemberts liet vrij hun etter lopen.
Uit de winkel kwam een ademtocht van verrotting, die echter verminderde toen ik er een tijdlang stond.
Ik wilde niet wijken voor die stank en zou pas weggaan als ikzelf vond dat het tijd werd. Een man van zaken moet gehard zijn als een poolreiziger. ‘Stink maar op!’ zei ik uidagend. Had ik een zweep gehad, dan was ik ze te lijf gegaan.”

Kaas is het verhaal van een man die zich krampachtig aan de wereld wil bewijzen. Daar is hij met zijn gedachten volledig op gefixeerd. Maar in de praktijk blijkt hij niet meer te zijn dan een krachteloze mislukkeling, die slechts gered wordt door het mededogen van zijn omgeving:
“Thuis werd er nooit meer over kaas gesproken. (...)
Wat mijn vrouw betreft, die zorgt er voor, dat er geen kaas meer op tafel komt. Pas maanden later heeft zij mij een Petit Suisse voorgezet, van die witte, platte kaas, die niet méér op Edammer gelijkt dan een vlinder op een slang.
Brave, beste kinderen.
Lieve, lieve vrouw.”
Zo eindigt dit schitterende verhaal, een ‘klassieker’, dat ik (her)las als beeldroman van Dick Matena. Daarin is de integrale tekst van de roman opgenomen. En hoewel het verhaal van Elsschot het prima kan stellen zonder begeleidend beeldmateriaal, heeft Matena de sfeer van het boek en het Antwerpen van die tijd uitgebeeld in schitterende tekeningen, waardoor er een mooi ‘gesamtwerk’ ontstaan is.