Cicero

Laatste nacht

James Salter - Laatste nacht

“In de tien verhalen van Laatste nacht schetst James Salter de relatie tussen mannen en vrouwen op hun meest precaire momenten. Een handelaar in antiquarische boeken is gedwongen de waarheid over zijn leven onder ogen te zien wanneer zijn ongeremde ex-vriendin onverwacht op bezoek komt. Een eenzame getrouwde vrouw wordt na een verontrustende ontmoeting met een dronken dichter tijdens een diner onweerstaanbaar aangetrokken tot zijn dierlijke surrogaat: een reusachtige hond met geelbruine ogen. En in het titelverhaal assisteert een vertaler bij de zelfmoord van zijn vrouw - en begaat een laatste verraad.

Laatste nacht is een betoverende symfonie van verlangens/herinneringen en verlies - van de hand van een schrijver wiens trefzekere stijl en emotionele inzicht hem tot een van de boeiendste stemmen van de hedendaagse literatuur maken.” (uitgeverstekst)

“Het meest geroemd worden Salters korte verhalen, die uitblinken door een geraffineerde psychologie, sferische observaties en filmische perspectiefwisselingen.

(…) schrijft Salter in 'Laatste nacht' over man-vrouwrelaties, overspel, verlangen naar onmogelijke liefde en heimwee naar verdwenen passie. De tijd is geen bondgenoot van Salters personages: verlating, ziekte en ouderdom liggen in het verschiet.” (uit: Biblionrecensie)

De filmische perspectiefwisselingen vormen inderdaad een belangrijk aspect in de verhalen. Maar ze zijn ook  “theatraal”, hebben iets toneelmatigs, gekunsteld…. Bij het vierde verhaal bijvoorbeeld (Supergezellig) kreeg ik daardoor al visioenen van keukenmeidenlectuur, totdat ik het einde las. Fenomenaal zoals Salter ineens het vertelperspectief verlegt naar de taxichauffeur, die verder in het hele verhaal niet voorkomt.

In elk verhaal komen dit soort perspectiefwisselingen voor. Het doet mij een beetje denken aan het gedrag van een vlinder, die schijnbaar achteloos van bloem tot bloem vliegt zonder dat daar een bepaald patroon in lijkt te zitten. Ik bedoel: je kunt tevoren niet voorspellen naar welke bloem de vlinder zal overvliegen. Dat geeft zijn gedrag iets chaotisch. Maar als je goed oplet dan blijkt dit geheel van chaotische bewegingen het meest efficiënte te zijn om zijn doel te bereiken. Zo ook in de verhalen van Salter.

Op de eerste bladzijde van het eerste verhaal had Salter mijn aandacht al gevangen. Er staat - midden in de beschrijving van een informele trouwpartij - een zinnetje, dat een wereld van verbeelding weet op te wekken:

"Bij de deur, in de veronderstelling dat ze op tuinexcursie was, stond een oude vrouw die een hondje aan een wandelstok vasthield waarvan ze het handvat door zijn halsband had gehaakt."

Die vrouw met haar hondje trekken aan ons. We willen er alles van weten: hoe is ze daar terecht gekomen? Wat is haar functie in het verdere verhaal? Niets dus. Dat was het. Hun rol blijft beperkt tot dit ene zinnetje. Zoals een vlinder af en toe neerstrijkt op een onvruchtbare bloem, daar even blijft zitten, en dan weer verder op zoek gaat naar.. (wat dan ook, wat vlinders verzamelen)

Ik kan me nu ook goed voorstellen waarom Salter een "schrijvers schrijver" genoemd wordt: hij moet het niet zozeer hebben van zijn verhalen, maar vooral van zijn stijl, zijn manier van schrijven.

Na verloop van tijd – het boek bestaat uit tien verhalen – begon echter het beperkte palet van de schrijver mij wat tegen te staan. Salter lijkt steeds min of meer hetzelfde sjabloon toe te passen bij de opbouw van zijn verhalen, waardoor ook de verrassing van de perspectiefwisselingen afneemt.