Cicero

Leningrad verhalen van een stad

Leningrad. Verhalen van een stad.

In de serie Bibliotheek voor de literaire reiziger. Samengesteld door Hans Driessen, 1984.

“Petersburg, Petrograd, Leningrad, in 1703 door Peter de Grote gesticht en van 1712 tot 1918 de hoofdstad van het Russische rijk, speelt een belangrijke rol in de Russische geschiedenis en in de literatuur. Vergeleken bij Moskou is Leningrad modern, westers, nerveus, kosmopolitisch, gewaagd, revolutionair, cynisch en kunstmatig. Karel van het Reve toetst in zijn inleidende verhaal deze kwalificaties aan de werkelijkheid en geeft tevens een helder beeld van de geschiedenis van de stad.

In de hier gepresenteerde verhalen, gedichten en fragmenten uit de 19^e en 20^ste eeuwse literatuur komt die geschiedenis tot leven: zo beschrijft Poesjkin de bouw van de stad onder Peter de Grote; Joeri Tynjanov tekent het stratenplan ten tijde van de Dekabristenopstand in 1825; de periode na de revolutie krijgt gestalte in reisverhalen van H.G. Wells en de Nederlandse journalist Van Blankenstein; de blokkade van Leningrad en de hongersnood zijn gedagboekt door Vera Inber, en het huidige klimaat van achterdocht (-de uitgave is van 1984, GvW-) wordt tastbaar gemaakt door Vladimir Boekovski. Het dagelijks leven in de stad is onderwerp van verhalen van Dostojevski, Nabokov en Mandelsjtam. En de hedendaagse reiziger kan zijn ervaringen en indrukken vergelijken met die van 19^e eeuwse voorgangers als Astolphe Marquis de Custine en de graanhandelaar Willem de Clercq.” (uitgeverstekst op achterflap)

Ik kocht het boek eind 1986, als literatuur voor onderweg naar- en tijdens mijn verblijf in de stad (Leningrad in die tijd nog), in de eerste dagen van 1987. Veel tijd om te lezen kreeg ik niet, en naderhand is het boekje gaan liggen verstoffen in een uithoek van mijn boekenplanken. In 2016 deed ik het voormalige Leningrad (nu alweer jaren omgedoopt tot Sint-Petersburg) aan op mijn “omweg naar Moskou”, en mocht ook het boekje weer mee op reis. Zelfde laken een pak: eenmaal onderweg komt er weinig van lezen. Ook dit jaar (2017) is er voor- en tijdens de reis nauwelijks in gelezen. Maar het bleef nu op een stapeltje ongelezen boeken liggen, buiten de boekenkast en in het zicht. En nu eindelijk heb ik alle verhalen gelezen, ruim 30 jaar na aanschaf…

De kwaliteit van de verhalen en fragmenten is wisselend, maar in totaliteit geven zij een aardig mozaïek van de stad en haar geschiedenis. De toon is wisselend, van positief-optimistisch tot ronduit negatief.

Een eeuw verstreek. De jonge stad / juweel der noordelijke landen, / rees fier omhoog, in pracht vervat, / uit drassige, beboste stranden. (…) Ik heb u lief, o Peters schepping (p.32).

Deze lofzang van Poesjkin op de stad en zijn stichter staat in schril contrast tot de cynische toon van Vladimir Boekovski in het fragment Samenzweerders (1978):

“Sommigen gaan nog verder terug, schimpen op Peter de Grote. Hij is de grootste boosdoener, hij heeft het arme, echte Rusland verkracht en zij heeft tot ons ongeluk een bastaard voortgebracht. In ieder geval is een van zijn wandaden voor iedereen duidelijk: hij heeft Petersburg gebouwd, de stad der complotten, gebouwd met boze bedoelingen en zo te zien met een kater. Daarom hangt er altijd en eeuwig die Petersburgse mist die iedereen met passie tot conspiratie vergiftigt. (…) je moet tot het binnenste doordringen, in het moeras van sombere, vochtige binnenplaatsen als putten, dan begin je het te begrijpen: hier heeft de Petersburgse samenzweerderspsychologie haar wortels.” (p.161)

Leningrad geeft een prettig diverse bloemlezing van verhalen over de stad. Ook achteraf, als we alweer lang en breed zijn teruggekeerd.