Cicero

Lijmen Het been

Willem Elsschot

Lijmen / Het been

“Je begint bijvoorbeeld: “De tous les matériaux de l’architecture, le bois est certes celui qui offre les plus admirables ressources au prodigieux et inépuissable thème de la décoration.” Zoek maar eens in de la, onder “marmer” of “cement”, daar vind je wel iets.” (Verzameld werk, p.304). Vrij vertaald: “Van alle materialen die door architecten worden ingezet is hout ongetwijfeld de meest veelzijdige bouwstof voor de meest uiteenlopende en fantastische vormen van decoratie” (of ‘marmer’, of ‘cement’, of wat voor materiaal er op dat moment moet worden opgehemeld).

“Lijmen en Het been behoren tot de essentiële boeken van de Nederlandse literatuur - en bovendien tot de geestigste boeken die er ooit zijn geschreven. 'Nu ja, lijmen. De mensen bepraten en dan doen tekenen. En als zij getekend hebben, krijgen zij het ook werkelijk thuis.' Met deze cryptische zin probeert Boorman, de hoofdpersoon uit Lijmen/Het been, zijn nieuw verworven assistent in het vak in te wijden dat hij bij uitstek beheerst: lijmen. Boorman heeft Laarmans van de straat opgepikt, hem zijn pijp laten vermorzelen en hem zijn flaphoed ontnomen en maakt hem van de ene op de andere dag medeplichtig aan zijn Wereldtijdschrift. Een tijdschrift dat in hoge oplages speciaal wordt geschreven en gedrukt voor maar één afnemer. Het blad heeft geen abonnees, geen losse verkoop, alleen maar incidentele cliënten. Als die een nummer hebben besteld zullen zij niet gauw nog een keer een bestelling plaatsen. Daarom moeten er steeds nieuwe klanten worden 'gelijmd'. Elsschot weet een overtuigende werkelijkheid neer te zetten die even absurd is als vermakelijk.” (uitgeverstekst)

Terwijl Lijmen (1923) op af en toe hilarische wijze de oplichterspraktijken beschrijft die ten grondslag liggen aan het “Algemeen Wereldtijdschrift voor Financiën, Handel, Nijverheid, Kunsten en Wetenschappen”, en de gevolgen die deze hebben op de hulpeloze slachtoffers, zijn in het 15 jaar later gepubliceerde vervolg (Het been) de rollen precies omgekeerd, als meesteroplichter Boorman pogingen doet om zijn schuld bij één van zijn voormalige slachtoffers in te lossen. Dat leidt tot absurde taferelen:

“Zij vindt mij niet kauscher. Maar dat zij het laatste woord niet krijgt daar kan zij op steunen als op haar kruk. Ik had nooit moeten beginnen, maar nu ik eenmaal zover ben zal ik niet buigen voor haar tirannie en met mijn geld neemt zij haar been terug, waar ik meer dan genoeg van heb. Is het niet ongehoord dat het lastiger kan zijn een som aan iemand kwijt te raken dan ze aan hem te verdienen? En behoorde die fanatieke geestdrijfster niet onschadelijk gemaakt, niet achter slot en grendel te worden gezet? Want zijn niet alle mensen broeders? En is vooruitgang denkbaar voor een maatschappij waaraan zulke wormen knagen? Zij loopt natuurlijk de kerk plat, spoedt zich op Asdag om een kruisstempel, maar niettemin uit plaat- en hoekijzer getimmerd, net als haar liften, want dat weigert halsstarrig overeind te worden gezet door wie haar te goeder trouw onder de wielen heeft gereden.” (Verzameld werk, p.392)

Het werk van Elsschot doet voor moderne (jonge) lezers ongetwijfeld gedateerd aan, met zijn archaïsch taalgebruik en stukken in de Franse taal die de lezer zelf maar moet zien te ontcijferen. Maar Lijmen / Het been blijft een meesterwerk, één van de absolute hoogtepunten in de Nederlands(talig)e literatuur!

“Kijk maar in de la, onder marmer of papier, dan vind je de tekst.” … (laatste zin van Het been, Verzameld werk, p.419)