Cicero

Metamorphosen

Metamorphosen – Ovidius

Publius Ovidius Naso (Sulmo, 20 maart 43 v.Chr. - Tomis, 17 na Chr.) behoort samen met Vergilius en Horatius tot ‘de grote canonieke dichters van de Latijnse literatuur’.

“Niets blijft en niets vergaat”, dat is de grondgedachte van Ovidius imposante gedicht Metamorphosen. De dichter neemt de lezer mee vanaf Chaos tot en met de komst van de grote keizer Augustus. Ovidius begint zijn ‘wereldgeschiedenis’ met het scheppingsverhaal:

“Ik wil gaan spreken van gedaanten die in nieuwe werden / veranderd. Goden, leen mijn werk uw adem, want ook u / deed mee aan die veranderingen. Leid ononderbroken / mijn lied vanaf het eerste wereld-uur tot aan mijn tijd.

Voordat er zee of land was en een lucht die alles toedekt, / bestond er slechts één aanschijn der natuur in dit heelal. / Men sprak van Chaos, een primaire ongevormde massa, / (….)

Een god van mildere natuur heeft die onenigheden / verholpen, want hij scheidde lucht en aarde, aarde en zee, / liet dichte onder-lucht en ’t helder hemeldak uiteengaan, / en toen hij in die zwarte chaos orde had gebracht, / gaf hij aan alles wat ontward was evenwicht en vrede. / (….)

Toen door die god – wie hij ook was – orde was aangebracht / in ordeloosheid en elk element aldus zijn plaats had, / begon hij met de aarde …” (enzovoort…)

Prachtig! En dat al deze verzen ook in het Nederlands hun vloeiende cadans behouden is uiteraard de niet geringe verdienste van de vertaler, M. d’Hane-Scheltema. In een ‘verantwoording van de vertaling’ legt zij uit dat door toepassing van (zeer ongebruikelijke) ‘zevenvoetige jambische verzen’ zij het gevoel kreeg ‘zowel naar beeld als naar inhoud’ het meest recht te doen aan het Latijnse origineel. En hoewel dit in het Nederlands inderdaad ongewoon lange versregels oplevert, komt de tekst (op mij in elk geval) heel ‘natuurlijk’ en ‘vloeiend’ over.

De meest wonderbaarlijke verhalen passeren de revue: over Phaëthon en de zonnewagen, over Narcissus en Echo, Daedalus en Icarus en nog heel veel andere inmiddels beroemde antieke personages. Zijn werk is één lange, betoverende reeks van gedaanteverwisselingen. Het mooist echter vind ik de passages waarin het alledaagse lief en leed in ‘gewone’ taal beschreven wordt. In dit informele taalgebruik toont zich de ware meester! Als voorbeeld geef ik de weergave van een onverwacht bezoek van de goden Jupiter en Mercurius aan de aarde:

“Zij klopten aan bij duizend huizen, vragend om een slaapplaats; / de deur bleef dicht bij duizend huizen, uitgezonderd één: / één hutje liet hen binnen, met een dak van riet en stro. / Twee oudjes woonden er, de vrome Baucis en Philemon; / ze waren in hun jonge jaren daar getrouwd, daar ook / werden ze samen oud en door hun armoe toe te geven / en er tevreden mee te leven, maakten zij die licht. / …. / Wel, toen de hemelingen dus dit kleine woonhuis vonden / en binnenstapten, zich diep bukkend voor de lage deur, / haalde de oude man een bank en noodde hen te rusten. / Baucis legt er gedienstig eerst een lap van jute op, / veegt daarna in de haard de lauwe as opzij en rakelt / het vuur van gisteren op, doet bladeren en droge schors / erbij, blaast in de vlammen met haar oudevrouwenadem, / haalt dungekloofde houtjes en gedroogde takken van / de vliering, bewerkt ze, gooit ze in het vuur onder de kookpot, / maakt dan de groente, die haar man geplukt had uit hun vers- / besproeide tuintje, schoon, waarna ze met een tweetands hooivork / een vuilberookte ham, die aan de donkere balken hangt, / omlaag tilt en een kleine moot van ’t langbewaarde rugstuk / afsnijdt en in het water legt, dat ondertussen kookt.”

Zo keuvelt dat nog even door, en de zodoende opgeroepen intimiteit betrekt de toehoorder of lezer dicht bij de situatie. Het genoegen om dit epos te lezen is tweeledig: enerzijds ligt dat in de feitelijke beschrijving van de ‘metamorfosen’, de mythische verhalen, maar meer nog eist Ovidius’ excellente dichtkunst alle aandacht op. Het is bepaald geen straf om deze ‘klassieker’ te lezen!