Cicero

Middlemarch

Middlemarch - George Eliot

George Eliot (pseudoniem van Mary Ann Evans, 1819-1880) geldt als een van de belangrijkste romanschrijvers van haar eeuw, en "Middlemarch" (1872) wordt algemeen gezien als haar meesterwerk.

“In Middlemarch beschrijft George Eliot het reilen en zeilen van een aantal individuen uit de Engelse middenklasse in een (fictieve, niet bestaande) provinciestad rond 1830. In de negentiende eeuw kende de Engelse middenklasse een grote mate van sociale gelaagdheid. Zo waren er de landeigenaren, de middenstanders, de vrije beroepsbeoefenaren, geestelijkheid en nog een aantal andere groeperingen, allen ruim vertegenwoordigd in Middlemarch.
Eliot vertelt de verhalen van haar romanfiguren met zoveel liefde voor detail dat elk van hen voor het oog van de lezer tot leven komt. Ze worden stuk voor stuk geschetst tegenover een persoonlijke achtergrond en voorzien van een levensgeschiedenis. Of het nu gaat om hoofdfiguren, zoals Dorothea Brooke en Tertius Lydgate, of zogenaamde bijfiguren, als mevrouw Cadwallader en Farebrother, ze hebben, zonder uitzondering, hun individuele karakteristieke eigenaardigheden, idealen en verwachtingen. Deze individualiteit wordt niet zelden gevangen in hun woordgebruik en beeldspraak. Eliots dialogen hebben dan ook de levensechtheid van een hedendaags filmscript.
Een ander bewijs van Eliots vakmanschap is dat ze erin geslaagd is om zoveel figuren geloofwaardig samen te brengen in de elkaar overlappende sociale netwerken van het provinciestadje. Op deze manier kon zij thema's als idealisme en ambitie, integriteit, standsverschil, religie en zelfinzicht niet alleen aan de orde stellen in de levensverhalen van haar romanfiguren maar ook voor de lezer belichten in hun morele en sociologische samenhang.” (uitgeverstekst)

Normaal gesproken ben ik nogal huiverig voor al te enthousiaste en wervende uitgeversteksten, maar in dit geval kan ik me er achteraf volledig in vinden. Middlemarch is een monumentale roman van (in mijn prachtige nieuwe - Perpetua - uitgave) maar liefst 1000 bladzijden, waarin de schrijfster niet alleen blijk geeft van haar grote belezenheid en inzicht in sociale structuren en individuele karaktereigenschappen, maar die kennis ook op een verfrissend gevarieerde manier weet te verwoorden en te illustreren. Haar personages komen bijzonder overtuigend en  ‘levensecht’ over. Je voelt als lezer sympathie, of juist niet, met ze; je leeft mee met de ontwikkelingen en onderlinge relaties. De schrijfster is zich duidelijk bewust van de taak die ze zich gesteld heeft, en weet die middels haar directe commentaren op de gebeurtenissen ook voor de lezer helder te maken:

“Ik heb in ieder geval zoveel werk aan het ontrafelen van de levensloop van bepaalde mensen en het bestuderen van hoe die geweven en verweven zijn, dat ik al het licht dat ik ter beschikking heb op dat speciale weefsel moet concentreren en het niet moet verstrooien over die verleidelijke aaneenschakeling van belangwekkende zaken die we het universum noemen.” (p.154)

Ik weet dat Middlemarch oorspronkelijk als feuilleton verschenen is, wat de overzichtelijkheid van de roman (in weerwil van zijn lengte) verklaart. Steinz (Lezen Etcetera) geeft een prachtige samenvatting van het verhaal, dat ik hier integraal overneem. Zie dit als een soort reclame, niet alleen voor Middlemarch, maar ook voor het onvolprezen Lezen Etcetera:

“‘Een studie van het leven in de provincie’ luidt de ondertitel van deze monumentale roman over twee Midlanders die proberen te ontsnappen aan de saaiheid van het burgerleven. De mooie, idealistische Dorothea Brooke besluit haar leven te wijden aan een oudere wetenschapper, die al snel na hun huwelijk even futiel blijkt te zijn als zijn voorgenomen Key to all mythologies. De vooruitstrevende dokter Tertius Lydgate laat zijn leven verpesten door de oppervlakkige parvenue met wie hij trouwt. Rondom deze twee gefnuikte dromers, en in complexe lange zinnen met een ironische ondertoon, weeft Eliot een web van relaties, die een onbarmhartig precies beeld geven van het suffe Engeland dat ze uit haar vroege jeugd kende. De centrale vraag van de roman – is er wel hoop voor non-conformisten die het goede willen? – wordt door de schrijfster niet volmondig met ja of nee beantwoord. Dat maakt Middlemarch tot een modern boek dat na bijna anderhalve eeuw nog steeds actueel is.”

Acht jaar geleden las ik Middlemarch voor het eerst. Nu ik het boek herlees vind ik het in zijn  totaliteit nog even boeiend, maar heb ik wel wat bedenkingen met betrekking tot de lengte. Op bepaalde momenten wordt het verhaal wat langdradig en saai, vind ik nu. Maar de zichtbare 'belezenheid' van de schrijfster, de directe betrokkenheid' bij de 'tijd en plaats van handeling', de  ironie in het beschrijven van het gedrag van haar protagonisten..., dat alles maakt deze roman tot pure literatuur. Over een jaar of wat zal ik het dus met liefde weer 'herlezen'.