Cicero

Misdaad en straf

Misdaad en straf – F.M. Dostojevski

‘Literaire thriller in zes delen en een epiloog’, zo zou je de roman kortweg kunnen karakteriseren, qua inhoud en opzet. Daarbij is (in de woorden van de schrijver zelf) het eerste deel gewijd aan de misdaad en de overige vijf aan de invloed van deze misdaad op de ziel van de dader…

“Rodion Romanovitsj Raskolnikov, een eigenzinnige student, vermoordt een oude woekeraarster om aan geld te komen. Hij denkt boven iedere wet en moraal verheven te zijn en beschouwt zijn moord als het begin van een nieuw en beter leven. In de donkere straten van het Sint-Petersburg van de negentiende eeuw volgen we hem op zijn zoektocht langs duivelse logica, vertwijfeling en wanhoop, tot hij, volledig verteerd door schuldgevoelens, zijn misdaden bekent. Niet een übermensch is hij, maar ‘een luis als alle anderen’, en hij aanvaardt zijn straf dan ook in dankbaarheid.” Deze (uitgevers-) tekst geeft het leidmotief, geconcentreerd rond de hoofdpersoon van de roman, Raskolnikov.

De zeer gevarieerde bijfiguren en (hun) randverhalen echter verlenen de roman haar indringende beschrijving van het 19^e-eeuwse Sint-Petersburg. “Het is moeilijk een plaats te vinden waar zoveel duistere, brute en vreemde invloeden de ziel van een mens belagen als hier in Petersburg.” (p.542) De verschillende locaties waar het verhaal zich afspeelt zijn, evenals de beschreven wandelingen tussen en naar die plekken, ook vandaag de dag nog redelijk eenvoudig in de stad te traceren, zoals ik zelf enkele jaren geleden heb mogen ondervinden. Misdaad en straf is daarmee ook het verhaal van een stad.

De roman is geschreven in de vorm van een feuilleton, dat periodiek in het tijdschrift De Russische Bode gepubliceerd werd. Deze publicatievorm is van grote invloed op de structuur van het verhaal. De hoofdstukken zijn relatief kort, hebben een eigen compacte verhaallijn, en eindigen vaak met een (dramatische) cliffhanger, die je als lezer bloednieuwsgierig maakt naar het vervolg. In boekvorm gepubliceerd, heb je de neiging om in een keer door te lezen. Zoiets als het ‘bingewatchen’ van series op televisie…

In De onzichtbare hand van het geweten, het ‘nawoord’ bij mijn meest recente uitgave van de roman, legt Herman Franke de vinger op een (morele) tegenstrijdigheid die ook ik heb ondergaan bij het lezen:

“Het is heel vreemd. Raskolnokov, een buitengewoon egocentrische, gesjeesde student met enge ideeën, doet zeer onaangenaam tegen mensen die het beste met hem voorhebben, zelfs tegen zijn lieve moeder en zus. Hij slaat twee vrouwen met een bijl de hersens in en gaat er met hun geld en sieraden vandoor. En toch leef je hartstochtelijk met hem mee en wil je niet dat hij gepakt wordt. Halverwege de roman heb je de neiging hem uit het boek te plukken en een tijdje op te sluiten in de kelder, want hij doet alles om ondervraagd en gearresteerd te worden terwijl er nog geen enkele verdenking tegen hem wordt gekoesterd. (…) Gek genoeg maakt zich na een paar honderd bladzijden langzaam maar zeker een ander gevoel van je meester. Raskolnikov lijdt, dag en nacht. Het wordt adembenemend duidelijk dat hij geen verdediging meer heeft tegen zijn knagende geweten en diep in zijn hart niets liever wil dan opgepakt en gestraft te worden. Je begint hem in de richting van het politiebureau te duwen, waar de ongelooflijk scherpzinnige rechter-commissaris Pjotr Petrovitsj Porfiri op hem wacht. ‘Geef je dan maar aan, jongen, want dit is niet te harden,’ Ik ken geen andere roman die mij zo sterk tot actief ingrijpen heeft aangespoord als Misdaad en straf.”

Misdaad en straf was indertijd (middelbare school) mijn eerste kennismaking met Russische literatuur. Sinds die tijd heb ik een sterke voorkeur ontwikkeld voor een relatief groot aantal boeken uit dat taalgebied. Misdaad en straf blijft daarbij echter nog altijd een van mijn topfavorieten. Met tussenpozen van een aantal jaren lees ik het steeds opnieuw, en elke keer weer met evenveel genoegen. Mede met dank natuurlijk aan mijn slechte geheugen, dat ervoor zorgt dat de vele prachtige verhaallijnen telkens toch weer min of meer nieuw voor mij zijn.