Cicero

Nachtwegen

Nachtwegen - Gajto Gazdanov

In hoog tempo wordt het werk van de Russische schrijver-émigré Gajto Gazdanov momenteel in het Nederlands vertaald en uitgegeven. Dit jaar las ik zijn romans Een avond bij Claire en Het fantoom van Alexander Wolf. Ik concludeerde eerder dat ik Gazdanov een intrigerende schrijver vind, maar zijn romans maar matig. Het lezen van Nachtwegen bevestigt die mening nog eens. De roman begint zo:

“Een paar dagen geleden zag ik tijdens mijn werk, in het holst van de nacht, op het place Saint-Augustin, op dat uur volkomen uitgestorven, een klein karretje, van het soort waar doorgaans invaliden in rondrijden. Het was een driewielig karretje, gebouwd als een rolstoel: voorop prijkte iets van een stuur, dat rondgedraaid moest worden om een ketting in beweging te brengen die in verbinding stond met de achterwielen. Verbluffend langzaam, als in een droom, reed het karretje om een kring veelhoeken van licht heen en reed de boulevard Haussmann op. Ik kwam naderbij om het beter te bekijken; er zat een stevig ingepakt, ongewoon klein oud vrouwtje in; alleen haar dorre, donkere gezicht was te zien, dat bijna niets menselijks meer had, en een magere hand van dezelfde kleur die moeizaam het stuur bewoog. Ik had wel herhaaldelijk mensen als zij gezien, maar altijd overdag. Waarheen kon deze oude vrouw ’s nachts op weg zijn, wat kon de reden van deze nachtelijke verplaatsing zijn, wie kon waar op haar wachten?”

In het vervolg van zijn roman toont deze uit Rusland gevluchte taxichauffeur ons aan de hand van zijn nachtelijke taxiritten in Parijs de kosmos der mensheid: de brute en de zachtmoedige, de zoekende en de verliefde, de Russen in ballingschap en de nachtvlinders van de Franse hoofdstad. Aan het eind van zijn verhaal blijft de schrijver zelf enigszins ontregeld achter:

'En toen ik bij het ochtendgloren van die dag thuiskwam dacht ik aan de nachtwegen, en aan de vaag alarmerende gedachte van al die laatste jaren, aan de machtige, woordeloze luchtstroom die mijn weg had gekruist in dat omineuze en fantasmagorische Parijs - en die ongerijmde en mij vreemde tragedies met zich meebracht, en ik begreep dat ik alles in het vervolg met andere ogen zou zien.'

‘Melancholie’ is wellicht het sleutelwoord tot deze roman. In zijn ontwortelde bestaan in Parijs, doelloos rondrijdend in zijn taxi, herinnert hij zich met heimwee de weidsheid en pracht van zijn verloren vaderland:

“Soms, eens in de paar jaar, had je midden in dit steenlandschap avonden en nachten vol nerveuze lentelover, zoals ik die bijna vergeten was sinds mijn vertrek uit Rusland, en die gepaard ging met de bijzondere, heldere smart van mijn gevoelens, zo heftig verschillend van mijn permanente staat van doffe, met afkeer vermengde ellende.” (p.216)

Alles bij elkaar is dit weer zo’n boek waarvan ik niet goed weet wat ik er mee aan moet, maar dat mij op de een of andere manier toch fascineert…