Cicero

Nibelungenlied

Nibelungenlied

“Een middeleeuws epos over liefde en wraak”, zo werd als ondertitel meegegeven aan de Nederlandse uitgave:

“Het Nibelungenlied vertelt het tragische en gewelddadige verhaal van de held uit ‘Nederland’ Siegfried, de schone Kriemhilde en de sluwe Hagen. Er wordt verhaald over liefde en trouw, verraad en wraak, intriges en moord, en over de mysterieuze schat van de Nibelungen, door Siegfried veroverd, door Kriemhilde opgeëist en door Hagen in de Rijn geworpen.
De drie belangrijkste handschriften van dit heldenepos uit 1200 zijn in 2009 door de Unesco op de Werelderfgoedlijst geplaatst. Het Nibelungenlied is gebaseerd op verhalen die al vanaf de vroege middeleeuwen in verschillende Europese landen mondeling werden doorverteld. De onbekende dichter heeft daaruit een drama weten te spinnen dat nog steeds tot de verbeelding spreekt.” (uitgeverstekst)

Al in de eerste strofe wordt de plot van het verhaal min of meer prijsgegeven:

Er groeide in Bourgonden een adellijk meisje op,
Zo mooi dat niemand haar in schoonheid overtrof,
Waar ter wereld ook. Kriemhilde was haar naam.
Vele ridderlevens zouden door haar verloren gaan.

Dit soort ‘vooraankondigingen’, daar staat het verhaal vol van: de lezer weet wat hem te wachten staat, en komt (dus) geen moment voor verrassingen te staan. Toch zit er vaak een vreemd soort onderhuidse spanning in de vertelling waarmee de dichter de aandacht van zijn publiek weet vast te houden. Heel mooi vind ik de beschrijving hoe Kriemhilde het lichaam vindt van haar vermoorde echtgenoot (strofe 1001-1005):

Hij lag voor haar deur, ook dat was Hagens plan,
Zodat zij hem zou vinden als ze naar buiten kwam,
Voor het krieken van de dag, om naar de kerk te gaan.
Nooit zou vrouwe Kriemhilde de vroegmis overslaan.

Zoals iedere ochtend werden de klokken geluid.
Kriemhilde wekte de meisjes. Ze vroeg hun als altijd
Haar een lamp te brengen en haar kleren voor de dag.
Het was een kamerdienaar die Siegfrieds lichaam zag.

Hij was rood van bloed, zijn gewaad doordrenkt.
De dienaar, die hem niet als zijn heer had herkend,
Ging weer naar binnen, met in zijn hand het licht.
Van hem hoorde Kriemhilde het gruwelijke bericht.

Toen zij met haar vrouwen ter kerke wilde gaan,
Zei de kamerdienaar: ‘Ach blijf hier toch staan:
Voor de deur ligt een ridder, hij is doodgeslagen!’
Kriemhilde barstte uit in hartverscheurend klagen.

Nog voor ze had gezien dat haar man daar lag,
Dacht ze aan wat Hagen vroeg, toen hij bij haar was,
Hoe hij hem kon beschermen. Toen drong het tot haar door.
Met de dood van Siegfried ging al haar vreugde teloor.

Het geeft in zeer kort bestek zowel een dagelijks huiselijks tafereeltje zien, het ontrafelt het complot van Hagen om Siegfried niet alleen te vermoorden maar ook demonstratief op de drempel van zijn echtgenote te (laten) leggen en haar daarmee de ultieme uitdaging bezorgt, en de vertwijfeling die de vondst van het lichaam teweegbrengt. En dit hartverscheurend tafereeltje eindigt dan in een geweldige anticlimax:

“Met de dood van Siegfried ging al haar vreugde teloor.”

Dit soort ‘stoplappen’ zijn heel gebruikelijk in de middeleeuwse poëzie, die gebaseerd was op een mondelinge overdracht, en daarbij vaak standaardformuleringen inzette die ervoor moesten zorgen dat de voordrachtskunstenaar zijn tekst makkelijker kon onthouden en reproduceren.

Het Nibelungenlied is prachtig vertaald, ingeleid en ‘geannoteerd’ door Jaap van Vredendaal, en mooi uitgegeven door uitgeverij SUN (Boom). In deze vorm is het echt genieten van een van de hoogtepunten van de middeleeuwse literatuur!

Ik kan u niet berichten wat er verder gebeurde,
Alleen dat ridders en vrouwen om hun vrienden treurden
En ook de edele knechten, ze weenden allemaal.
Dit was het lot van de Nibelungen. Hier eindigt het verhaal.