Cicero

Oidipus

Oidipus – Sophocles

Vertaling: Gerard Koolschijn (2004)

Een ‘whodunnit’ is een sub-genre van het detectiveverhaal, waarin de nadruk geheel ligt op het proberen te achterhalen wie de dader is van een moord of ander misdrijf. Vaak krijgt de lezer/kijker door het verhaal heen al kleine aanwijzingen, waarmee hij/zij nog voor de officiële ontknoping kan achterhalen wie de dader is. Als dit zo is – en zo is het – dan is Sophocles’ theaterstuk Oidipus zonder twijfel de eerste toepassing van dit genre.

Om zijn stad Thebe te verlossen van pest en hongersnood stelt de ‘heerser’ (‘koning’ of ‘tiran’) Oidipus alles in het werk om de dader van de moord op zijn voorganger Laios te vinden en te bestraffen. Het orakel van Delphi, spekend namens de goden, heeft deze onbestrafte daad bestempeld als oorzaak van de rampen die de stad treffen. De rest van dit Griekse drama staat geheel in het teken van de zoektocht naar de dader van de moord en de misdrijven die daaruit volgden.

De lezer/toeschouwer krijgt net als koning Oidipus allerlei hints die wijzen in de richting van de dader, waarvoor deze zelf echter tot op het laatste moment blind blijft. Totdat ook aan hem uiteindelijk de gruwelijke waarheid doordringt:

“Aiai, o, zo komt werkelijk alles uit. / O, licht, nooit meer wil ik je zien, nu ik / verwekt blijk door wie niet verwekken mocht, / verkeer met wie ik niet verkeren mag / en wie ik niet mocht doden heb gedood.”

Ter zake kundige analytici stellen dat deze oud-Griekse tragedie (5^e eeuw v.Chr.) draait om de vraag of de mens in staat is zijn lot in eigen hand te nemen, en dat het oordeel daaromtrent moet luiden dat gebrek aan kennis hem daarop het zicht ontneemt.

Ten aanzien van de verzameling ‘(oud-)Griekse tragedies’ kan worden gesteld dat “het algemene handelingsschema er als volgt uitziet: de held-protagonist, een symbolische voorstelling van de mens, veroorzaakt een fatale storing van de natuurlijke orde. Hij wordt daartoe gedreven door een tragische vergissing of door een psychologisch motief zoals haat of overmoed (hybris).” Daar sluit deze Oidipus natuurlijk naadloos bij aan.

Het ‘koor’ heeft het laatste woord, en geeft ons daarmee de ‘moraal’ van het verhaal:

“Inwoners van Thebe, onze vaderstad, zie, dit is Oidipus, die het beroemde raadsel wist en een zeer machtig man was, iemand naar wiens geluk geen burger zonder afgunst opkeek. Wat een vloed van gruwelijke rampen heeft hem overspoeld! Daarom moet men als sterveling bedacht zijn op de aanblik van die laatste dag en nooit iemand gelukkig noemen voordat hij de eindstreep van het leven gepasseerd is zonder pijn.”

In al zijn compactheid, en in de geconcentreerde ‘eenheid van tijd, plaats en handeling’ is dit een ijzersterk theaterstuk, wat mij betreft. En met mij door de eeuwen heen aantoonbaar vele anderen…

...