Cicero

Om de Noord

Om de Noord – Gerrit de Veer

Waarachtige beschrijvingen uit de permafrost – Donald Niedekker

De tochten van Willem Barentsz en Jacob van Heemskerck en de overwintering op Nova Zembla, zoals opgetekend door Gerrit de Veer. Oorspronkelijke titel: Waerachtighe Beschreyvinghe van drie seylagien ter werelt noyt soo vreemt ghehoort.

“Vier eeuwen geleden lieten Hollandse en Zeeuwse scheepvaartkringen zich meeslepen door de gedachte dat de kortste en veiligste zeeroute naar de begeerlijkste van alle handelsgebieden, het Verre Oosten, langs de Noordpool liep. De expedities die werden uitgerust, liepen echter alle vast op ondoordringbaar ijs. De derde en laatste poging leidden tot de beroemde, verschrikkelijke overwintering op Nova Zembla van 1596/97. Deze overwintering van de mannen van Barentsz en Van Heemskerk is een nationaal epos geworden. De schepeling Gerrit Veer maakte van deze expedities een verslag dat beroemd is geworden. Zijn levendige relaas wordt in modern Nederlands opnieuw toegankelijk gemaakt en waar nodig toegelicht. Ook de beroemde gravures die de vroegere edities sierden, zijn alle opgenomen.” (Uitgeverstekst)

Waarachtige beschrijvingen uit de permafrost. De ontdooide legende in het kielzog van Willem Barentsz. Een her-vertelling.

“Januari 1597 overleed in het Behouden Huys op Nova Zembla een bemanningslid wiens identiteit nooit is vastgesteld. Nu, 425 jaar later, nu de permafrost begint te ontdooien, ontwaakt hij uit zijn ijsgraf, waarin hij door Willem Barentsz en zijn mannen is begraven. Hij die als anonymus op de scheepsrol stond, maar was ingescheept om als dichter een loflied te schrijven op de expeditie naar de Noordoostpassage, kan nu de Grote Dooi is gekomen alsnog zijn relaas doen. In zijn barokke stijl maakt Donald Niedekker van de legendarische overwintering een wonderwereld waarin fictie, geschiedenis, sprookjes en actualiteit vervlochten zijn tot een betoverend geheel.” (Uitgeverstekst)

Om de Noord is, met de uitgebreide inleiding en toelichting op de tekst, een mooi compleet verslag van met name de derde poging om een noordelijke vaarroute naar China en omliggende landen te vinden. Een verslag uit eerste hand, dat dagelijks de gegevens van weer en windrichting optekent, plus wat er verder nog te melden valt aan zaken die betrekking hebben op het verloop en doel van de reis. Dat is lange tijd zo goed als niets. Pas als ‘het tij keert’ en de tocht vastloopt wordt de verslaglegging uitvoeriger. Niet alleen de overwintering op Nova Zembla (die maar liefst 8 maanden duurt), maar vooral ook de verschrikkelijke terugtocht in de nauwelijks zeewaardige sloepen levert ijzingwekkende verhalen op. In de vorm van een direct ooggetuigenverslag bovendien, wat de spanning en wanhoop nog eens extra benadrukt.  

Daarna en daarnaast komt Waarachtige beschrijvingen uit de permafrost op mij over als een soort vrijblijvende ‘spielerei’ op basis van dit eerdere scheepsjournaal. Spanning en heroïek zijn compleet verdwenen, om plaats te maken voor een fragmentarisch opgediend ‘pseudo ooggetuigenverslag’ van een ter plaatse begraven anoniem bemanningslid, die door de opwarming van de aarde min of meer ontdooit en daarmee zijn stem terugkrijgt. En ook krijgt hij van de schrijver een persoonlijke voorgeschiedenis. Een aantal fragmenten uit deze fictieve vertelling zijn mooi en ‘poëtisch’, maar het geheel steekt toch wel erg bleekjes af bij het originele verslag waarop het parasiteert.  

...