Cicero

Omstreden paradijs

Omstreden paradijs 

Ooggetuigen van Nederlands-Indië

In hun Inleiding bij deze ‘getuigenissen uit brieven, dagboeken en memoires’ lichten de samenstellers Olf Praamstra en Peter van Zonneveld hun uitgangspunten en doelstelling toe:

“De geschiedenis van Nederlands-Indië begint in 1596, als Cornelis de Houtman voet aan wal zet in Bantam, en eindigt feitelijk in 1942 als de Japanse bezetting een abrupt einde maakt aan de koloniale samenleving. Maar ook daarna laten Nederland en Indonesië elkaar niet los: ze onderhouden een omstreden en vaak moeizame maar niettemin blijvende relatie. De geschiedenis van beide landen is onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Die geschiedenis is al honderden keren beschreven. Dit boek is anders. Wij vertellen geen verhaal waarin oorzaak en gevolg een historische ontwikkeling laten zien, maar wij hebben ruim honderd verhalen verzameld van mensen die zich – vaak toevallig – tussen 1596 en 1995 ergens bevonden waar iets opmerkelijks gebeurde, iets wat zij belangrijk genoeg vonden om op te schrijven.”

De presentatie van deze verhalen is strikt chronologisch, waarbij een onderverdeling is aangebracht in historische ‘tijdvakken’, die in de daaraan voorafgaande inleidingen nog eens apart worden toegelicht. We zien zodoende door de ogen van tijdgenoten de verovering en exploitatie van ‘Nederlands-Indië’, de politiek van het ‘moederland’ ten aanzien van de ‘kolonie’, de levenswijze van de verschillende bevolkingsgroepen in dit tropische eilandenrijk, en uiteindelijk de ondergang van de koloniale macht door de Japanse bezetting en de daaropvolgende onafhankelijkheidsstrijd van Indonesië. Dit levert een breed en divers mozaïek van verhalen op. Mijn enige kanttekening daarbij is dat de balans van de bijdragen behoorlijk is doorgeslagen naar de Nederlandse visie op alle gebeurtenissen. Dat is natuurlijk ook logisch als je bedenkt dat de Nederlanders zo’n vier eeuwen lang hun politiek-culturele stempel gedrukt hebben op Indonesië. De ‘inlandse bevolking’ kreeg daarbij nauwelijks de kans om zich op wat voor manier dan ook uit te drukken. Alles bij elkaar is het daardoor wel een behoorlijk eenzijdig ‘ooggetuigenverslag’ geworden.

Met name in het tijdvak “Onafhankelijkheidsstrijd, 1945-1949” leidt deze houding veelal tot het wegzetten van die onafhankelijkheidsstrijd tot uitingen van ‘inlandse terreur’, en het goedpraten van het militaire geweld van Nederlandse zijde. Daarbij wordt ook het slachtofferschap van de blanke bevolking sterk aangezet, terwijl dat van de inheemse bevolking onderbelicht blijft. Dit neigt allemaal wat naar ‘tendentieuze berichtgeving’…

Extra opvallend is dan ook de heerlijke zelfrelativering die er spreekt uit de ‘bijdrage’ van A. Alberts, koloniaal ambtenaar en begenadigd auteur. Wat mij betreft het absolute hoogtepunt van de hele bundel! In nog geen twee bladzijden bespreekt hij de poging om onder zijn militaire dienstplicht ter plaatse uit te komen. Het eindigt aldus:

“Hij had dus mijn overbodigheid de jure vastgelegd en daardoor was ik het ook de facto geworden. Toen ik (op de vraag of hij al voorbereidingen getroffen had voor zijn aftocht uit Indië) dus ‘Nee kapitein’ had gezegd, zei hij: ‘Dan zou ik daar maar donders gauw werk van maken, want anders kom je in de beroerdigheid.’ Wat voor beroerdigheid, dat wisten we geen van tweeën, maar plezierig zou het niet worden. Ik ging terug naar de mess om na te denken en toen ik nagedacht en het document bestudeerd had, wist ik het wel. Ik moest mijn koffers pakken en opdonderen.”

Met de diversiteit in ‘niveau’ van de verschillende bijdragen heb ik verder weinig moeite. De verhalen zijn over het algemeen kort tot zeer kort, wat een mooie en literair afwisselende lappendeken oplevert. Bovendien zijn de bijdragen ‘fris’, uit de eerste hand van optekening.

...