Cicero

Sophocles' Antigone

Sophocles’ Antigone

Antigone is een toneelstuk, een klassiek Griekse tragedie uit de oudheid. De dichter Sophocles schreef het in de 5^e eeuw v.Chr. als vervolg op zijn beroemdste tragedie Koning Oidipus.

Na de dood van Oidipus worden zijn twee zoons om (jaarlijkse) beurten heerser over de stadstaat Thebe. Althans, dat is de opzet. Eteocles weigert echter na het eerste jaar de macht over te dragen. Daarop valt zijn broer Polyneices, met behulp van een concurrerende stadstaat Argos de stad aan. Die aanval wordt afgeslagen. Maar in de strijd zijn beide broers gesneuveld. Hun oom Creon neemt de macht over. Die laat Eteocles met alle staatseer begraven, maar bestempelt Polyneices als verrader, en verordonneert dat die niet begraven mag worden. Deze broer wordt overgelaten aan de brandende zon, de gieren en de honden.

Dat alles is ‘voorgeschiedenis’. Nu pas begint het stuk…

Tegen het verbod van de tiran (alleenheerser) Creon in voert Antigone, de zus van beide broers, ’s nachts de begrafenisrituelen uit, door het blootliggende lijk met grond te bedekken. In eerste instantie wordt zij niet betrapt, maar als zij later het weer blootgelegde lichaam op klaarlichte dag wederom ‘begraaft’, wordt zij daarvoor opgebracht en bij Creon voorgeleid. Antigone verdedigt haar daad door te stellen dat de regels van de goden en de bijbehorende religieuze riten belangrijker zijn dan de wetten van de staat.

Daarop wordt zij door Creon ter dood veroordeeld, en in een grot opgesloten die vervolgens wordt dichtgemetseld. Alles en iedereen probeert Creon tot reden te brengen, en hem te overreden zijn besluit terug te draaien. In zijn koppigheid jaagt deze echter eerst zijn zoon Haemon (die met Antigone verloofd is), en vervolgens (daarmee) ook zijn vrouw de dood in. Pas dan dringt zijn ongelijk tot hem door: voor de goden is hij geen partij. Eenzaam en ontluisterd blijft hij achter.

Het individuele geweten versus de staatswetten, dat is het centrale thema; oftewel de morele, goddelijke wetten versus de menselijke wetten. De klassieke (Griekse) tragedies van (onder meer) Sophocles vormen zo ongeveer de basis van de Europese (literaire) cultuurgeschiedenis. De daarin behandelde thema’s keren – in verschillende vormen en interpretaties – in latere tijden met grote regelmaat terug.

Twee vertalingen las ik, van deze klassieke Antigone. De eerste door Pé Hawinkels (1970), en de tweede van Jules Deelder (1999). Inhoudelijk verschillen ze nauwelijks van elkaar. Beide hebben ze deze tragedie welhaast letterlijk vertaald. Alleen hun beider taalgebruik en ‘versvoet’ verschillen… Deelders vertaling is aanzienlijk ‘vlotter’ en moderner. Nadeel daarbij dat hij een aantal keer erg ‘modieuze’ woorden en uitdrukkingen bezigt, waardoor zijn tekst gelijk al ‘gedateerd’ lijkt, hoe gek dat ook mag klinken. Wat dat aangaat is de tekst van Hawinkels wat ‘tijdlozer’, en sluit die wellicht beter aan bij deze klassieke tragedie…

...