Cicero

Sprakeloos

Tom Lanoye - Sprakeloos

Na een beroerte raakt een amateuractrice en schrijversmoeder haar spraakvermogen kwijt. Langzaam en onherroepelijk takelt ze af, steeds minder in staat te communiceren met wie haar lief is.
In Sprakeloos maakt Tom Lanoye de balans op van zijn kleurrijke jeugd, van zijn worsteling met de liefde, van zijn conflicten met de kleine moederdiva, en van de strijd die zij manmoedig voert, en waarin ze reddeloos en redeloos ten onder gaat – en de blijvende woede en pijn die dat oplevert.

Ik ben nu – eind 2010 – eindelijk toegekomen aan het laatste boek uit mijn rijtje ‘gemiste boeken 2009’: Tom Lanoye’s Sprakeloos. Ik weet wel waarom ik dit boek zolang heb laten liggen, want ik heb helemaal niets met boeken over aftakelende ouders. Niet met het genre, en niet met de aftakeling zelf. Om die reden heb ik Hersenschimmen van Bernlef, dat ik al jaren op de plank heb staan, ook nooit gelezen. Sprakeloos lees ik nu wel dus, en het is vooral dankzij die heerlijke spraakwaterval van Lanoye dat ik er aan heb durven beginnen. Die man heeft mij bekoord sinds zijn Shakespeare bewerking Ten oorlog en zijn optreden in de Nacht van de Poëzie, jaren geleden, waar hij fragmenten daaruit uit het hoofd declameerde en daarbij in z’n eentje alle rollen voor zijn rekening nam. Sindsdien beschouw ik hem als een geweldige schrijver en acteur!

Laat ik gelijk maar zeggen dat ik (ook) tijdens het lezen mijn twijfels aan het boek niet ben kwijtgeraakt. Aan de ene kant weet Lanoye te overtuigen met zijn verteltrant, die zich – in de traditie van mondelinge overleveringen – onbekommerd beweegt tussen heden en verleden, terwijl daartussen ook nog eens talloze zijwegen bewandeld worden over onderwerpen die slechts zijdelings met zijn onderwerp van doen hebben. Aan de andere kant is dit juist ook de zwakte van het boek. Het is moeilijk te omschrijven, maar na het te hebben uitgelezen had ik absoluut niet het gevoel dat ik er iets ‘wijzer’ van geworden ben. Sterker nog: dat ik achterbleef met een boek waarvan ik geen enkele behoefte voel om het in mijn boekenkast ‘bij te zetten’. Ik vond het absoluut geen straf om dit boek te lezen, maar om het nu te moeten bewaren...

Om op gang te komen bij mijn ‘boekbesprekingen’ neus ik vaak even rond op internet om daaruit eventueel enkele passages over te nemen die mijn besprekingen wat meer ‘volume’ kunnen geven. (Daarnaast streep ik tijdens het lezen altijd passages aan in het boek die ik mogelijkerwijs zou willen citeren bij mijn bespreking, maar dit terzijde...) Dat rondneuzen leverde dit maal twee zaken op die goed aansluiten op mijn leeservaring van Sprakeloos:

1. Ik zie dat Sprakeloos (ook) verkrijgbaar is als digitaal boek. Ik heb geen idee of ik dit al eerder had opgemerkt, maar nu – achteraf – vind ik Sprakeloos een typisch voorbeeld van een boek dat ik liever digitaal zou lezen, simpelweg om het achteraf niet in mijn boekenkast te hoeven bijzetten.* Als digitaal bestand zou het niet direct verloren gaan, maar ook niet pontificaal een stukje ruimte fysieke bezetten in mijn toch al overvolle boekenkasten.
2. Ik lees de ‘NBD|Biblion recensie’ over Sprakeloos, en bemerk dat mijn twijfels bij het boek exact verwoord zijn door de recensent. Als besluit van dit verslag wil ik de recensie in zijn geheel weergeven, voornamelijk omdat ik mij hierdoor achteraf gesterkt voel in de ‘legitimiteit’ van mijn mening over schrijver en boek:

“Dichter, prozaïst, toneelschrijver en performer Tom Lanoye (1958) heeft een veelzijdig, succesvol en belangrijk oeuvre op zijn naam staan. In de roman 'Sprakeloos' beschrijft hij de aftakeling van zijn markante moeder, wier taalvermogen na een beroerte is geminimaliseerd. Lanoye is een briljant stilist die het zich met dit boek niet gemakkelijk heeft gemaakt. Het gaat over zijn moeder en haar gruwelijke lot, daarmee ook over zijn familie, en ook en vooral over hemzelf. Daarnaast heeft het boek de pretentie ook over taal en literatuur te gaan. Dat is te veel. Niet zelden verliest Lanoye zich in mooischrijverij en wordt de stijl literatuurderig. Bij vlagen is het wel briljant en ontroerend. Dat verwart de lezer. Storend is dat de kleurrijke moeder almaar geen sympathieke persoonlijkheid mag worden; Lanoye schildert zichzelf veel positiever af. De lezer blijft achter met dubbele gevoelens: bewondering en spijt.” (NBD|Biblion recensie, Drs. Cees van der Pluijm)

* Nu, nog meer achteraf, bedenk ik dat ik inderdaad de ‘digitale versie’ van dit boek al had opgemerkt, maar dat ik toch besloten had tot aanschaf van de ‘papieren’ versie omdat ik:
a. ten tijde van de aanschaf nog niet over een eReader beschikte;
b. het prijsverschil tussen beide uitgaven dusdanig gering vond dat ik nog steeds koos voor de traditionele vorm. De prijs van digitale boeken blijf ik nog steeds exorbitant vinden, en in geen verhouding tot de ‘werkelijke kosten’ (dat geldt dan met name voor Nederlandstalige boeken);
c. de verschillende ‘formaten’ waarin boeken worden aangeboden. Tot op heden moet je nog behoorlijk hebben doorgeleerd om te kunnen uitmaken of de uitgave op jouw eReader gelezen kan worden, en hoe ‘leesbaar’ het daarop zal verschijnen...