Cicero

Stijloefeningen

Raymond Queneau - Stijloefeningen

In 1960 richtten Raymond Quenau en Francois le Lionnais, samen met een twaalftal geestverwanten, de  “werkplaats voor potentiële literatuur” op: Oulipo (Ouvroir de littérature potentielle). Oulipo heeft als doel literaire weken te maken die aan bepaalde voorwaarden of beperkingen onderhevig zijn: littérature sous contraintes.

Het kan daarbij gaan om beperkingen inzake het gebruik van letters, woorden, klanken, stijlen, enz. Deze beperkingen zijn niet alleen bedoeld als woord- en taalspelletjes, maar ook om de inspiratie en het vakmanschap van de auteurs aan te scherpen.

Enkele andere bekende Oulipianen zijn de schrijvers Georges Perec en Italo Calvino. (bron: Wikipedia)

Eén van de bekendste voorbeelden van “Oulipiaanse” literatuur is de Exercices de Style van Raymond Queneau uit 1947, door Rudy Kousbroek vertaald en ingeleid:

'Exercices de Style is niet een echte roman, maar één zelfde verhaal op 99 verschillende manieren verteld. Het speelt in een Parijse autobus van lijn S, tegenwoordig lijn 84: een modieuze jongeman - een zazou, zoals men in die tijd zei - maakt zich kwaad omdat hij op zijn tenen wordt getrapt. Later op de dag, vanuit dezelfde bus, ziet de verteller de jongeman opnieuw. Hij wandelt bij het Gare Saint-Lazare in gezelschap van een soortgenoot die hem adviseert een extra knoop aan zijn jas te laten zetten. Dat is alles: een volstrekt zinloze en onmiskenbaar Queneau-achtige geschiedenis.'

De “basistekst”, door Kousbroek omgezet naar een Amsterdams tafereeltje, luidt als volgt:

“In lijn 16, op het spitsuur. Een kerel van zowat zesen­twintig, slappe vilthoed met een koordje er omheen inplaats van een lint, nek te lang alsof er aan getrokken was. De mensen stappen uit. De figuur in kwestie valt uit tegen een passagier naast hem, die hij ervan beschul­digt tegen hem op te botsen telkens als er iemand langs komt. Bedoelde bits te klinken maar de toon is eerder huilerig. Ziet een zitplaats vrij komen en schiet erop af.

Twee uur later kom ik hem tegen op het Jan Willem Brouwersplein, bij het Concertgebouw. Hij is in gezel­schap van een kameraad die tegen hem zegt: 'Je zou een extra knoop aan je overjas moeten laten zetten.' Hij wijst aan waar (bij de uitsnijding) en waarom.”

Daarna volgen nog 98 varianten van hetzelfde verhaal, telkens op een andere manier verteld. Eén voorbeeld, de ‘figuurlijke’ vertelvorm:

Op het middelpunt van de dag, tussen de reislustige sardines samengepakt in een blauwflankige gemeente­kever, voer plotseling een langhalzig kaalgeplukt kuiken uit tegen een hunner, vreedzaam van aard, en zijn woordgeluid verspreidde zich in het luchtruim, vochtig van protest. Toen, aangezogen door een leegte, stortte het hoen zich daarin.

In een grauwe asfalt jungle zag ik hem terug, diezelfde dag, zijn vet krijgend naar aanleiding van een of andere knoop.'

Als project erg interessant natuurlijk, maar ik moet zeggen dat ik het na een aantal varianten wel gehad heb. Het verhaaltje is mager, en met al die herhalingen wordt het er bepaald niet spannender op. Stijloefeningen is ook geen roman, maar precies wat het zegt: een stijloefening. Binnenkort zal ik Queneau’s roman Zazie dans le métro (1959) lezen om mij een beter oordeel over Quesneau als schrijver te kunnen vormen. Tot die tijd raad ik iedereen aan om liever het werk van Georges Perec te lezen, en daaruit met name zijn chef d’oeuvre La vie mode d’emploi (Het leven een gebruiksaanwijzing) uit 1978… Daarin zijn de zelf-opgelegde beperkingen (met name de toegepaste ‘paardsprong’ in de beschrijving van de verschillende ruimten van het Parijse appartementencomplex) in de eerste plaats veel minder expliciet, en daarnaast ook nog eens veel functioneler in het literaire bouwwerk dat door Perec wordt opgetrokken.