Cicero

Ten oosten van Eden

Ten oosten van Eden – John Steinbeck

“De vallei van de Salinas ligt in Noord-Californië. Het is een lang, ondiep dal tussen twee bergketens en de rivier de Salinas kronkelt en buigt zich door het midden tot hij zich in de baai van Monterey stort.

Ik herinner mij de namen die ik in mijn jeugd aan de grassen en de verscholen bloemen gaf. Ik herinner mij waar wel een padde te vinden zou zijn en op welk uur de vogels in de zomer ontwaken – en hoe de bomen en de seizoenen geurden – en hoe de mensen er uit zagen en liepen en zelfs hoe zij roken.”

Zo begint de uitvoerige familiekroniek over het wel en wee van met name de families Hamilton en Task. Het verhaal speelt zich af in Connecticut aan de Amerikaanse oostkust en (voornamelijk) in en rond de genoemde vallei in Californië, en loopt van het midden van de 19^e tot aan de eerste decennia van de 20^e eeuw.

De roman wordt bevolkt door een groot aantal meer of minder excentrieke karakters. De ‘verteller’ is een jonge versie van de schrijver (John Steinbeck), die deel uitmaakt van de Hamilton-clan, en ook daadwerkelijk afkomstig is uit Salinas. Vooral het begin van de roman staat in het teken van dit ‘persoonlijk’ vertelperspectief:

“Ik moet mij verlaten op overleveringen, op oude photographieën, op verhalen die de ronde deden en op herinneringen die vervaagd zijn en vermengd met fabels, als ik een poging ga doen u van de Hamiltons te vertellen. Het waren geen bijzondere lieden en er staat ook niet veel over hen aangetekend, behalve in de gewone geschriften over geboorten, huwelijk, grondeigenaarschap en dood.” (p.10)

Het hoofdthema overstijgt die persoonlijke geschiedenissen echter, en wordt gevormd door wat je zou kunnen omschrijven als ‘de eeuwige strijd tussen goed en kwaad’. Steinbeck hangt dit thema op aan het Bijbelverhaal van Kaïn en Abel, en stelt expliciet de vraag in hoeverre de mens bepaald wordt door zijn afkomst en inborst. Die achtergrond verleent met name aan de verhalen over de familie Trask een constante onderhuidse spanning, de dreiging van broedermoord, van aanvaarde en geweigerde offergaven en de daarmee gepaard gaande afgunst en jaloezie. Tot aan een bijna letterlijke transcriptie uit het Bijbelverhaal aan toe:

“Adam zei: ‘Weet je waar je broer is?’ ‘Nee, dat weet ik niet.’ ‘Ben je niet bij hem geweest?’ ‘Neen.’ ‘Hij is twee nachten niet thuis geweest. Waar is hij?’ ‘Hoe kan ik dat weten?’ zei Cal, ‘Moet ik soms op hem passen?’” (p.546)

Ook de titel van de roman, Ten oosten van Eden, is een rechtstreekse verwijzing naar het bewuste Bijbelverhaal: “Zoo ging Kain uit het aangezicht des Heeren, en ging wonen in het land Nod, ten oosten van Eden.” (p.165)

De hele roman lijkt af en toe wat onevenwichtig, soms neigend naar het (over-) sentimentele of (te) dik aangezette zwaarwichtigheid. De gedateerde (1953) vertaling van mijn exemplaar draagt daar zeker toe bij. Toch spreekt de roman mij nog steeds aan, juist ook door de expliciet doorgevoerde verbondenheid met een ronduit controversieel Bijbels thema. Ik ben blij dat ik Ten oosten van Eden weer eens herlezen heb!