Treindromen

 

Treindromen - Denis Johnson

Kleine roman over de levensloop van Robert Grainier, een Amerikaanse spoorwegarbeider, die zich na een gezinsdrama terugtrekt in de natuur van Idaho, waar hij zijn grip op de werkelijkheid verliest. Bij volle maan schreeuwt hij met de wolven zijn verdriet uit over het verlies van zijn vrouw en dochtertje, die bij een bosbrand zijn omgekomen. Door de beschrijving van fragmenten uit het leven van Grainier heeft de lezer meer en meer sympathie gekregen voor deze door het noodlot opgejaagde man, die aan den lijve ondervindt dat de Amerikaanse Droom niet voor hem is weggelegd. Met Grainier als protagonist is dit verhaal vooral een beschrijving van het Amerikaanse landschap en van de snelle maatschappelijke omwenteling in het Amerikaanse Westen van begin 20e eeuw. Grainiers geloofsvisioenen en schuldbesef worden gecombineerd met de ruige natuurbeschrijvingen. Johnsons vertelkunst heeft een heel eigen, meeslepend raffinement. (NBD/Biblion-recensie)

 

“… en vaak droomde hij van treinen, en vaak van één speciale trein: hij zat erin, hij kon de kolenrook ruiken; een wereld trok voorbij. En dan stond hij in die wereld terwijl het geluid van de trein wegstierf. Een vage vertrouwdheid in deze taferelen duidde erop dat ze uit zijn kindertijd afkomstig waren. Soms werd hij wakker en hoorde hij het geluid van de Spokane International wegsterven in het dal, en dan realiseerde hij zich dat hij de locomotief had gehoord terwijl hij droomde.” (p.53)

In deze roman wordt het leven beschreven van Robert Grainier, een Amerikaanse arbeider die allerlei los seizoenswerk verricht, voornamelijk in de boskap en werkzaamheden bij de aanleg van het spoor. Zijn leven wordt overschaduwd door een tragische gebeurtenis waarbij hij vrouw en kind verliest.

Het verhaal is opgebouwd uit een groot aantal losse fragmenten die in schijnbaar willekeurige volgorde op de lezer worden afgevuurd als een soort omgekeerde fragmentatiebom. Pas in de hersens van de lezer wordt na verloop van tijd een totaalbeeld geconstrueerd uit deze losse fragmenten. Wat mij betreft gebruikt de schrijver hier een uiterst doeltreffende manier door zijn publiek van allerlei onverwachte kanten te bestoken met losse fragmenten. Pas als uiteindelijk echt alle rook is opgetrokken is de puzzel compleet te overzien. En tot het eind toe blijft Denis Johnson zijn verrassingsaanvallen op ons uitvoeren. Zo lezen we aan het eind van het verhaal (denken we) een soort requiem voor Robert Grainier, met daarin kort samengevat de belangrijkste feiten uit diens leven:

“Grainier zelf werd over de tachtig, en leefde tot ruim in de jaren zestig. Tijdens zijn leven was hij westwaarts gereisd tot minder dan enkele tientallen kilometers van de Grote Oceaan, hoewel hij de oceaan zelf nooit had gezien, en oostwaarts tot aan het stadje Libby, zestig kilometer Montana in. Hij had één geliefde gehad – zijn vrouw Gladys -, een halve bunder land bezeten, twee paarden en een wagen. Hij was nooit dronken geweest. Hij had nooit een vuurwapen gekocht of in een telefoon gesproken. Hij had regelmatig in treinen gereden, vele malen in auto’s, en één keer in een vliegtuig gevlogen. De laatste tien jaar van zijn leven keek hij televisie als hij in het stadje was. Hij had geen idee wie zijn ouders geweest zouden kunnen zijn, en hij liet geen erfgenamen na.” (p.79)

Daarna – je denkt al dat het verhaal ten einde is – volgt er gewoon weer een andere scene uit het leven… Ik vind het een juweeltje! Slechts 80 bladzijden telt deze ‘roman’, maar daaraan heeft Denis Johnson ook genoeg…

Het verhaal is rijk aan bijfiguren, maar hun optreden blijft meestal beperkt tot het fragment waarin zij verschijnen. Daarna is hun rol uitgespeeld. Zo is er in het eerste fragment min of meer een hoofdrol weggelegd voor een Chinees die wegens een (vermeende) misdaad bestraft wordt, en die in de rest van het verhaal zal blijven rondspoken omdat Robert Grainier zich inbeeldt dat deze Chinees een vloek over hem heeft uitgesproken vanwege zijn aandeel in de bestraffing. En vanaf die tijd zal het noodlot de hoofdpersoon ook inderdaad blijven achtervolgen. De Chinees zelf zien we nooit meer terug.

In een ander fragment komen we een bijfiguur tegen die op weg is om een vrouw te gaan versieren, en  zich voor die gelegenheid voor het eerst in lange tijd gewassen en verschoond heeft:

“Deze plotselinge aandacht op een zo lang verwaarloosd gebied vormde een verstoring van de natuurlijke orde, bijna alsof de Almachtige zelf een klap op zijn hoofd had gehad”…  (p.62)

Het taalgebruik van Denis Johnson is bijna achteloos, maar uiterst efficiënt, zoals ook de opbouw van de verschillende scenes waarin een hele wereld wordt opgeroepen die tegelijkertijd zowel toevallig als noodzakelijk is. Daarmee schept de schrijver een beeld van Amerika uit het begin van de vorige eeuw. Of van een toevallig deel daaruit, een willekeurige streek in de staat Idaho… Daarin doet Treindromen denken aan John Steinbecks Cannery Row, ook al zo’n pareltje uit de Amerikaanse literatuur.

 

Denis Johnson

Denis Johnson is een Amerikaanse schrijver. Ik had niet anders verwacht, toen ik Treindromen las. Voor mij is deze novelle een typische ‘American novel’. Ik was dan ook zeer verbaasd toen ik uitvond dat  Denis Johnson in 1949 in Duitsland geboren is. Hij blijkt ook gewoond te hebben in de Filipijnen en Japan, voordat hij zich in de Verenigde Staten vestigde. Op welke leeftijd dat gebeurde heb ik niet kunnen vinden, maar het moet vrij jong geweest zijn, want al zijn boeken zijn in het Engels geschreven, voor zover ik weet:

“Johnson published his first book of poetry, The Man Among Seals, in 1969 at the age of 19”

Wat mij ook verbaast is dat Denis Johnson een exponent is van de school van “creative writing”. Heel vaak herken ik deze achtergrond in het werk van schrijvers, zoals ook bij Eleanor Catton (Al wat schittert). Naar mijn mening is er in het werk van deze schrijvers terug te zien dat zij zich een ‘ambacht’ hebben eigen gemaakt, maar dat dit ten koste gaat van de ‘eigenheid’ die de echte schrijverselite kenmerkt. Het is natuurlijk onzin, maar ik ben nog steeds van mening dat je ‘echt’ schrijven niet kunt leren, dat dit een ‘gave’ is… Denis Johnson toont met Treindromen aan dat ik mijn mening moet bijstellen.

Denis Johnson is, naast Treindromen, vooral bekend van zijn verhalenbundel Jesus’ son (1992) en zijn grote Vietnamroman Tree of smoke (2007; vertaald als Een zuil van rook), waarvoor hij de National Book Award for Fiction kreeg toegekend.

 

American novel

De term Great American Novel is een in de Amerikaanse literatuur gebruikte term voor een ideale Amerikaanse roman die de essentie van de Amerikaanse ziel weet weer te geven. Het eerst bekende gebruik van de term stamt uit 1867, toen een New Yorkse uitgever Rebecca Harding Davis' roman Waiting for the Verdict wilde promoten en op het idee kwam om haar boek in een advertentie The Great American Novel te noemen. Vele werken zijn naderhand bestempeld als Great American Novels, waaronder:

Moby Dick van Herman Melville

The scarlet letter van Nathaniel Hawthorne

Adventures of Huckleberry Finn van Mark Twain

An American tragedy van Theodore Dreiser

The great Gatsby van F. Scott Fitzgerald

The sound and the fury van William Faulkner

The grapes of wrath van John Steinbeck

The adventures of Augie March van Saul Bellow

(bron: Wikipedia)

 

Creative writing

De term “creative writing” omvat in wezen alle schrijfkunst buiten de grenzen van normale professionele, journalistieke, academische of technische vormen van literatuur. Zij kan worden getypeerd door de nadruk op narratieve kracht, karakterontwikkeling, en het gebruik van literaire verwijzingen of de verbinding met verschillende tradities van dichtkunst of poetica. Dit is een nogal losse ‘definitie’ waar veel onder kan worden samengebracht. In academische zin wordt vaak onderscheid gemaakt tussen ‘fictie’ en ‘poëzie’, beide met een focus op het schrijven in een originele stijl, zich onderscheidend van het navolgen van vastgelegde genres zoals ‘misdaad’ en ‘horror’. Technisch gezien kan elke geschreven tekst met een originele compositie beschouwd worden als ‘creative writing’. In die zin is creative writing een meer hedendaagse en proces-georiënteerde naam voor wat traditioneel ‘literatuur’ genoemd wordt, inclusief de verscheidenheid van ‘genres’ die daaronder vallen. (Bron: wikipedia)

Wat mij met name opvalt aan de ‘stroming’ van creative writing is die “proces-georiënteerdheid”: de nadruk op de ‘maakbaarheid’ van literatuur. Literatuur als ambacht dus. Zoals Eleanor Catton, die lesgeeft in het schrijven van bijzinnen… Mij geeft dit (terecht of onterecht?) een enigszins vieze bijsmaak aan deze stroming.

 

Treindromen in hoofdstukken. Een poging tot chronologie:

1. (1917) Robert Grainier woont samen met vrouw en baby. Hij is spoorwegarbeider en helpt een Chinees te straffen voor vermeende diefstal. De Chinees ontsnapt en Grainier denkt dat deze hem vervloekt heeft.
2. (1920) Ongeveer 3 jaar later werkt Grainier in de houtkap, en leeft daardoor gescheiden van zijn gezin. Er heerst een soort animistische stemming onder de arbeiders: de ‘aangevallen’ bomen proberen op hun beurt de arbeiders te doden.
3. (1893-1899) Kindertijd. Hoe Grainier in Idaho terecht komt, en door familie wordt opgevoed. Inclusief het verhaal van de stervende zwerver, William Coswell Haley.
4. (1916 / 1920) Vervolg op hfdst 3, de jeugdjaren: Grainier ontmoet zijn vrouw en vestigt zich op een stuk grond in de bossen. Dan verspringt de tijd, en wordt de verhaallijn uit hfdst 2 vervolgt: Grainier keert terug van de houtkap; een bosbrand heeft zijn nederzetting weggevaagd, inclusief vrouw en kind. Na verloop van tijd keert Grainier terug naar zijn verwoeste land om zich daar opnieuw te vestigen. Verhaal van de dood van de indiaan Kootenai Bob.
5. (1925) Vier jaar later. Grainier is eind dertig, en het seizoenswerk in de houtkap wordt hem te zwaar. Hij zoekt werk in de omgeving van zijn woonplaats, en komt bij toeval terecht in het vrachtvervoer. Verhalen van de dood van boerenzoon Hank Pinkham., van de goudzoeker die zichzelf heeft opgeblazen, en van de man (Peterson) die door zijn hond is neergeschoten.
6. (1928 / 1920) Vervolg op hfdst 4 en 5. Verhaal van de dood van Gladys, zijn vrouw, zoals Grainier die op een nacht in zijn hut beleeft (hallucineert).
7. (1929) Vervolg op hfdst 4-6. Grainier vestigt zich definitief  in zijn bos-hut en stelt zijn vervoersbedrijf veilig met het geld van een laatste seizoen in de houtkap. Verhaal van zijn vliegavontuur. Verhaal van Eddie Sauer die hem inhuurt voor een verhuizing.
8. (1930) Verhaal van het ‘wolfmeisje’, dat door Grainier beschouwd wordt als zijn verloren dochtertje. Hij spalkt haar gebroken poot, en zij verdwijnt weer.
9. (1935 / 1968) Grainier voelt zich schuldig over opkomende seksuele begeertes. Met een lange voettocht weet hij die tenslotte uit te bannen. In plaats van naar de begeerde schoonheidskoningin gaat hij naar de voorstelling van een wonderpaard. Daarin treedt ook een wolfjongen op, die het verhaal ‘uitblaast’…

Daar tussendoor is het leven en overlijden (vele jaren later) van Robert Grainier in een halve bladzijde samengevat, alsof dit leven iets is dat slechts tussen de regels door gememoreerd hoeft te worden, zo onbelangrijk is het.