Cicero

Troost voor bedroefde harten

Troost voor bedroefde harten

– Brieven van Vincent van Gogh

“De brieven van Vincent van Gogh vormen een van de meest indrukwekkende kunstenaarscorrespondenties die we kennen. Deze nieuwe selectie, rijk geïllustreerd met vele schetsen en schilderijen, biedt inzicht in Van Goghs gedachten en gevoelens, zijn hechte band met zijn broer Theo en zijn soms moeizame relaties met familieleden, vrienden en andere kunstenaars. We lezen over zijn dromen, twijfels en angsten, maar bovenal over zijn allesoverheersende passie om kunst te maken die ‘troost biedt aan bedroefde harten’. Deze bloemlezing is samengesteld door Nienke Bakker, Leo Jansen en Hans Luijten, de editeurs van de zesdelige brieveneditie Vincent van Gogh – De brieven (2009) en de website met Van Goghs volledige correspondentie: www.vangoghletters.org.” (Uitgeverstekst)

Het levensverhaal van Vincent van Gogh is wel bekend. De man volgt een moeizame weg tot schilder, en trekt van lieverlee steeds zuidelijker Europa in, op zoek naar licht en kleur. Hij snijdt zijn oor af, wordt opgenomen in een inrichting, en pleegt op zijn 37ste zelfmoord. Tijdens zijn leven krijgt hij geen succes of erkenning, terwijl hij nu wereldberoemd is, en zijn werk onbetaalbaar.

Zijn talrijke (vaak zelfs meerdere per week) brieven, voornamelijk aan zijn broer en ‘zaakwaarnemer’ Theo, geven een heel direct beeld van zijn bezigheden, motieven, ontwikkeling en (psychische) problemen. De man (Vincent) kan bovendien geweldig schrijven, zodat je (ik) haast ademloos getuige bent van zijn op- en ondergang. Met name zijn ‘ondergang’, het gevecht tegen de waanzin, is hartverscheurend om te lezen.

Op een ander niveau geven de brieven ook een mooie toelichting op zijn schilderijen. Ik vind het heel waardevol om de beweegredenen achter zijn onderwerpen en aanpak te lezen. Ook ten aanzien van ‘kleinere’ zaken. Zijn keuze om vooral landschappen/natuur te schilderen kwam vooral voort uit geldgebrek. Hij had simpelweg geen geld om modellen te betalen, terwijl je leest dat daar eigenlijk (of in elk geval mede) zijn passie lag.

Deze uitgave Troost voor bedroefde harten biedt een selectie uit de brieven, aangevuld met enig beeldmateriaal. Al tijdens het lezen besloot ik dat ik de complete zesdelige uitgave (Vincent van Gogh – De brieven) wilde hebben. Die staat inmiddels klaar.

Maar eerst moet ik nog bijkomen van het (zoals gezegd) hartverscheurende einde van deze ‘bloemlezing’, die bepaald geen troost heeft geboden voor mijn bedroefde hart…

Uit een recensie van tentoonstelling en recente uitgave(n) van de brieven in de Volkskrant:

Een fragment: ‘Een vogel in het voorjaar weet heel goed waarvoor hij zou kunnen dienen; hij voelt heel goed dat er iets te doen valt, maar hij kan het niet. Wat het is herinnert hij zich niet goed, dan krijgt hij er een vaag idee van en denkt bij zichzelf: ‘De anderen bouwen hun nest en krijgen jongen en brengen ze groot’, en hij slaat met zijn kop tegen de tralies van de kooi. En de kooi blijft waar hij is en de vogel wordt gek van de pijn. ‘Dat is een nietsnut’, zegt een andere vogel die langskomt – dat is een soort rentenier.’

Het is een prachtige passage: trefzeker, beeldend, verhelderend, humoristisch toch ook wel (‘dat is een soort rentenier’). Er is sprake van onmacht, het wel willen maar niet kunnen, en de schaamte daarover, maar tegelijk is er het talent om die onmacht te analyseren, om haar in woorden te vangen en er poëzie van te maken. Het is deze combinatie van psychologische doortastendheid en literaire begaafdheid die je steeds weer naar Van Goghs brieven doet grijpen – dát, en vele andere redenen.