Cicero

USA

John dos Passos - USA

De proloog bij de trilogie (USA bestaat uit 3 afzonderlijke delen) eindigt als volgt:

“USA is een stuk van een werelddeel. USA is een groep houdstermaatschappijen, een paar samenwerkingsverbanden van vakbonden, een reeks in kalfsleer gebonden wetten, een radiostation, een keten bioscopen, een rij beurskoersen die door een jongen van Western Union van een schoolbord worden geveegd en weer opgeschreven, een openbare bibliotheek vol oude kranten en geschiedenisboeken met ezelsoren en met potlood in de kantlijnen neergekrabbelde aantekeningen. USA is het grootste rivierdal ter wereld, omgeven door bergen en heuvels, USA is een stelletje dikdoende hoge functionarissen met teveel bankrekeningen. USA is een massa mannen die in uniform zijn begraven op Arlington Cemetery. USA zijn de letters op het einde van een adres als je ver van huis bent. Maar vooral is USA de taal van het volk.”

En Dos Passos heeft zich voorgenomen om in deze trilogie de ‘stem van het volk’ te vertegenwoordigen, en de hele USA in zijn hele omvang in de eerste 30 jaar van de twintigste eeuw te beschrijven. Een project vergelijkbaar met Oorlog en Vrede van Tolstoj.

“USA biedt geen traditioneel verhaal, maar eerder een vlechtwerk van verhalen over zwervende, zoekende individuen en van bijna cinematografische beelden, biografieën van ‘succesvolle’ Amerikanen, nieuwsberichten, advertenties en krantenkoppen. Dos Passos tracht met deze revolutionaire romantechniek zijn visie op de mislukking van de Amerikaanse vrijheidsdroom te verwoorden.” (flaptekst)

De 42ste breedtegraad is deel 1 van de trilogie USA, waarvan volgens mij alleen de eerste 2 delen ooit vertaald zijn in het Nederlands, en beide zijn in de eerste druk blijven steken. Doodzonde dat de uitgever niet de culturele moed gehad heeft om het project te voltooien, want dit is toch een literair monument!

In eerste instantie vond ik het geheel wat tegenvallen. Het werk is duidelijk (veel) minder ‘poëtisch’ en compact dan Manhattan Transfer. Met name de krantenkoppen en (gefragmenteerde) -berichten uit het eerste deel bieden mij (de ‘moderne’, Europese lezer) weinig houvast. Je begrijpt domweg niet waar ze over gaan... Vanaf deel 2 (1919) gaat dat beter, vooral omdat de ‘berichtgeving’ dan vaak gaat over de toestand in Europa aan de vooravond van, en tijdens WO-I. Daarmee is dit deel ook gelijk een heel stuk vlotter te lezen, al geldt dit nog niet voor alles, getuige het bericht uit ‘Journaal XLIII’ (dl.2, p.468):
“Gerard Gooit Handdoek In De Ring”

Uiteindelijk overtuigt de opzet wel. De verhalen, verteld vanuit het perspectief van de verschillende personages, afgewisseld met de filmische impressies en de ‘biografieën’ van belangrijke Amerikanen (zoals president Wilson, Edison, de ‘groot-kapitalist’ Morgan of vakbondsleider en songwriter Joe Hill) geven een schitterend caleidoscopisch beeld van het Amerika van het begin van de twintigste eeuw. Fantastisch!
Het lijkt mij zeker dat Jean-Paul Sartre bekend geweest is met de USA-trilogie. Zijn trilogie De wegen der vrijheid is zowel wat betreft onderwerp, opzet als stijlmiddelen duidelijk schatplichtig aan het werk van Dos Passos. Dat maakt het (voor mij) achteraf dubbel zo leuk om nu USA eindelijk eens te lezen. En ik ben er nog niet klaar mee; deel 3 ga ik noodgedwongen in het Engels lezen. De complete trilogie is inmiddels besteld in de uitgave van de ‘Library of America’.