Cicero

Vader Goriot

Vader Goriot – Honoré de Balzac

Vertaler Hans van Pinxteren geeft in zijn nawoord bij de roman een mooie en treffende karakterisering van het literaire werk van Balzac, en van de plaats die Le père Goriot binnen dit oeuvre inneemt. Daar maak ik hier graag gebruik van.

De Comedie Humaine is Balzacs levenswerk. Met een enorme werkdrift, vaak achttien uur per dag schrijvend en corrigerend, componeert hij in minder dan twintig jaar ruim negentig romans en novellen waarin hij de samenleving van zijn tijd portretteert of, om zijn eigen woorden te gebruiken, ‘daguerrotypeert’. Het gaat hem erom de maatschappij in al haar aspecten, in al haar gelaagdheden te schilderen. In de ‘Comedie’ lopen zo’n tweeduizend karakters rond, mensen van wie hij de sociale omstandigheden beschrijft, hun gevoelens, hartstochten en ambities, alles met het doel zijn lezers een zo getrouw mogelijk beeld te geven van het wereldtoneel, met name van de instabiele moderne tijd die met de Franse Revolutie een aanvang neemt. Balzac is van plan de inventaris te maken van de ontregelde maatschappij zoals hij die ten tijde van de Restauratie heeft leren kennen. ‘De Franse samenleving moest de geschiedschrijver zijn, terwijl ik alleen maar de secretaris zou worden,’ schrijft hij in zijn voorwoord tot de Comedie humaine. Ieder type wil hij in deze ‘studie’ van de samenleving zijn plaats geven: boer, burger en proletariër, priester, student, misdadiger en aristocraat, allen worden gedetailleerd en vaak humoristisch in deze romans en verhalen beschreven. De geniale vondst die Balzac in zijn ‘Comedie’ introduceert, is het procedé van de terugkerende personages: personen die hij reeds heeft laten optreden in eerdere verhalen, keren terug in latere werken. Het is een techniek die vóór Balzac nog niet in de literatuur was toegepast. Aldus brengt hij in de op zichzelf staande romans en novellen waaruit zijn ‘menselijke komedie’ is opgebouwd, een bepaalde constante teweeg, die bij de lezer de indruk wekt dat deze romans voortkomen uit een diep doorleefde werkelijkheid.

De idee van de terugkerende personages past Balzac voor het eerst toe in zijn roman Le père Goriot, die eind 1834 ontstaat. In Vader Goriot komen wij voor het eerst de meesterschurk Vautrin en de ambitieuze, op macht beluste Rastignac tegen. Met name vanwege de creatie van deze twee personages, die een belangrijke rol zullen gaan spelen in Balzacs gehele werk, is Le père Goriot een centrale plaats gaan innemen in de Comedie humaine. Daar komt bij dat Vader Goriot wordt beschouwd als een van Balzacs sterkst gecomponeerde romans.

Vader Goriot is het verhaal over een rijk geworden vermicellifabrikant wiens vaderliefde is uitgegroeid tot een ware hartstocht. Deze hartstocht is zo allesoverheersend dat hij zich kaal laat plukken door zijn twee dochters, die geobsedeerd worden door het geld en het verlangen om tot aanzien te komen. In de ‘Comedie’ strijden liefde, harsttocht en geldelijke belangen met elkaar om de prioriteit. “Ze heeft alles te gelde gemaakt, zelfs de dood van haar vader”, zoals een van de dochters omschreven wordt...  Vader Goriot is in zoverre een typische Balzac-held dat hij te gronde gaat aan zijn hartstocht.

In navolging van Shakespeare’s tragische koning Lear wordt ook vader Goriot door zijn dochters afgedankt zo gauw hij zijn rijkdommen heeft weggeschonken: “Ja! Als ik nog rijk was, mijn geld nog had, het hun niet had gegeven, dan zouden ze hier nu zijn om mijn wangen af te likken en te kussen! Dan woonde ik nu in een groot huis, met mooie kamers, bedienden en vuur in de haard, en zij zouden in tranen zijn, met hun man en kinderen erbij. Dat zou ik dan allemaal hebben. Maar nu! Niets!”

En zonder al deze achtergrondkennis? Ik vraag me af of ik de roman zou hebben uitgelezen.