Cicero

Vaders en zonen

Vaders en zonen – Ivan Toergenjev

“Wanneer Arkadi Kirsanov op het landgoed van zijn vader komt logeren, samen met een studievriend, is dat het begin van een reeks botsingen en liefdesgeschiedenissen. Toergenjev laveert tussen dandy's en boeren, dienstmeiden en landheren, om te beschrijven waar vele anderen dikke romans voor nodig hadden: dat vroeger niet alles beter was, maar slechter evenmin. Toen Toergenjev bij de slotregels van Vaders en zonen belandde, moest hij het blad van zich af schuiven omdat anders zijn tranen de inkt meteen onleesbaar zouden maken. Het slothoofdstuk is niet alleen de ontroerendste maar ook beste passage uit dit onbetwiste meesterwerk, of misschien zelf uit de Russische literatuur.” (Uitgeverstekst)

Ik lees de vertaling uit 1955 van Karel van het Reve, uitgegeven bij G.A. van Oorschot in de legendarische Russische Bibliotheek. De vertaling is niet echt recent, en doet ook wat stroef en gedateerd aan. Maar ik blijf trouw aan mijn (inmiddels bijna historische) verzameling van uitgaven in Van Oorschots Russische Bibliotheek en negeer daarbij de nieuwste vertaling. Na een aarzelend begin zet ik mij over mijn fixatie op de soms wat moeizame zinsconstructies heen, en kan ik mij helemaal op het verhaal richten.

Twee (ex-) studenten, met hun kandidaatsexamen (in mijn uitgave nog met een ‘c’ aan het begin geschreven) op zak, komen vanuit Sint-Petersburg terug naar hun ouders in de provincie. Ze verblijven eerst een tijdje bij de vader van Arkadi, ontvluchten dat onderkomen (tijdelijk) voor een bezoek aan ‘de’ provinciestad en vervolgens met een langer verblijf bij een ‘onafhankelijke’ vrouwelijke generatiegenoot. Op dit verblijf volgt een bezoek aan de ouders van Bazarov (medestudent en ‘nihilistische leermeester’ van Arkadi Kirsanov), en aansluitend verlopen de reis- en verblijftochten in omgekeerde richting, totdat de wegen van beide kameraden zich als gevolg van min of meer dramatische wendingen in het verhaal definitief scheiden. Mooi, zoals ik in deze nietszeggende omschrijving de ‘plot’ van het verhaal verborgen heb weten te houden!

Buiten de ‘romantische’ wendingen die het verhaal neemt, wordt het hoofdthema van deze vertelling gevormd door de generatiekloof tussen de ouderen en de nieuwe generatie die hen moet opvolgen (de ‘vaders en zonen’ uit de titel). Het verhaal speelt zich af in Rusland rond het midden van de 19^e eeuw. Er bestaat dan een grote kloof tussen (hoofd-) stad en de provincie, het platteland. In de hoofdstad (St.Petersburg) zetelen regering en ambtenarij, en daar zijn ook de universiteiten van waaruit nieuwe politieke ideeën zich verspreiden. De ‘landsadel’ is traditioneel en behoudend in sociaaleconomisch opzicht. Katalysator in het vernieuwingsproces is de recente afschaffing van de ‘lijfeigenschap’, een proces dat alle verhoudingen op het platteland op scherp zet. In deze onzekere overgangssituatie naar modernere tijden vormen de ‘ontwortelde’ jongeren uit de hoofdstad een extra contrast ten opzichte van de oudere generatie die al zoveel moeite heeft om zich aan de veranderende omstandigheden aan te passen. De confrontatie verloopt dan ook allesbehalve rimpelloos.

Deze relatief korte roman, van nog gen tweehonderd pagina’s, geeft in al zijn eenvoud – er lijkt niets anders in te gebeuren dan een chronologische beschrijving van een aantal logeerpartijen van de twee studiegenoten – een heel subtiel beeld van een sluimerende algemene conflictsituatie en een enkele plaatselijke uitbraak daarvan. Bij nader inzien weet de roman mijn verwachtingen ver te overstijgen!