Cicero

Van het Westelijk front geen nieuws

Van het Westelijk front geen nieuws - E.M. Remarque

De Duitse schrijver Erich Maria Remarque (1898-1970) werd tijdens zijn studie aan de universiteit van Münster in 1916 opgeroepen voor de dienstplicht. Hij vocht aan het Westelijk Front, en werd verscheidene keren gewond. Eind 1928 voltooide hij zijn roman Im Westen nichts Neues over de gruwelen en de zinloosheid van de oorlog, en later (1931) een vervolg daarop: Der Weg zurück. Vanwege de kritische toon van deze anti-oorlogsromans werden zijn boeken in 1933 openbaar verbrand, en werd zijn werk in Duitsland verboden. In 1938 werd hem zijn Duits staatsburgerschap ontnomen. De schrijver week uit naar Zwitserland, en later naar de Verenigde Staten. In 1947 verkreeg hij de Amerikaanse nationaliteit.

De roman Van het Westelijk Front geen nieuws gaat over een groep jonge Duitse soldaten tijdens de Eerste Wereldoorlog. Het boek beschrijft de verschrikkingen waarmee deze soldaten in de loopgraven te maken krijgen. Het boek boeit op een bijzondere wijze. Remarque past geen ingewikkelde schrijfstijl toe en laat duidelijke plaats- en tijdsaanduidingen achterwege. Historische en politieke achtergrondbeschouwingen ontbreken vrijwel geheel in het boek. Het begin en het einde van het verhaal lijken volstrekt willekeurig en er ontbreekt zelfs een duidelijk plot. Het boek ontleent zijn kracht aan de ogenschijnlijk eenvoudige beschrijvingen van vreselijke situaties, de soms bizarre verwevenheid van positieve en negatieve gebeurtenissen en vooral van de uiterst knappe compositie van schijnbaar van elkaar losstaande episodes die het verhaal echter een bijzondere dynamiek geeft. Door zijn schijnbare eenvoud geeft Remarque de lezer de indruk dat het verhaal universeel is voor alle soldaten, ongeacht hun nationaliteit, die in de Eerste Wereldoorlog streden en sneuvelden.

(Bron: Wikipedia)

Reeds bij aanvang van de roman maakt de schrijver zijn bedoeling kenbaar:

“Dit boek wil noch een aanklacht noch een bekentenis zijn. Het wil alleen een poging wagen, verslag uit te brengen over een generatie, die door de oorlog vernield werd, ook als ze aan zijn granaten wist te ontkomen.” (Hoofdstuk 0)

Het verhaal begint quasi-optimistisch: de soldaten, die net terug zijn van het front, krijgen een dubbele portie eten en rookwaar, en zitten met een tevreden gevoel te schransen. De oorzaak daarvan is minder vrolijk: de helft van hun peloton is de vorige dag in de strijd gesneuveld. Daarmee is de toon van de roman gezet: de verteller staat midden in de gebeurtenissen, en poogt zich staande te houden door de positieve kanten van zijn oorlogsbestaan te koesteren, om zo bestand te zijn tegen de overweldigende verschrikkingen waaraan hij met zijn kameraden is blootgesteld. Humor en relativering zijn, buiten de onderlinge kameraadschap, de middelen om de ellende het hoofd te bieden:

“… oorlog zou niet zo erg zijn, als een mens maar meer slaap kreeg. In de voorste linie komt daar nooit wat van en veertien dagen is telkens een lange rek.” (p.7)

Heel duidelijk onderscheidt de verteller de kloof tussen de ‘oude’ generatie, die deze oorlog veroorzaakt heeft, en zijn eigen jeugdige generatie die eraan wordt opgeofferd:

“We lachten hen dikwijls uit en hielden ze voor de gek, maar eigenlijk hadden we een groot vertrouwen in hen. Met het begrip ‘autoriteit’, waarvan zij de dragers waren, hing in onze gedachten samen dieper inzicht en echt menselijk begrip. Maar de eerste dode, die wij zagen, deed die overtuiging ineenstorten. Wij moesten erkennen, dat onze generatie eerlijker was dan de hunne; zij overtroffen ons alleen in frases en handigheid. Het eerste trommelvuur maakte ons onze dwaling bewust en tegelijk begaf ons de wereldbeschouwing, die zij ons hadden bijgebracht.

Terwijl zij nog schreven en redekavelden, zagen wij hospitalen en stervenden; terwijl zij beweerden dat het dienen van de staat het hoogste is, wisten wij al, dat de angst om te sterven groter is.  We sloegen daarom nog niet aan het muiten; we werden geen deserteurs of lafaards – al deze uitdrukkingen namen zij zo makkelijk in de mond – we hielden net zoveel van ons vaderland als zij en bij elke aanval gingen we er moedig op los; maar we konden nu onderscheiden; we hadden ineens leren zien. En we zagen, dat er van hun wereld niets overbleef. We waren plotseling verschrikkelijk eenzaam – en we moesten het alleen zien klaar te spelen. (p. 13)

De oorlog maakt van deze jonge soldaten een ‘verloren generatie’: “De oorlog heeft ons weggespoeld.” (p.17)

De hele roman is één grote vertelling van de zin- en uitzichtloosheid van de oorlog. Maar tegelijkertijd leveren de nuchtere en vaak onderkoelde beschrijvingen van deze waanzin een fantastisch stuk literatuur op. Een ‘klassieker’, inderdaad!