Cicero

Waar de vogels vliegen

Waar de vogels vliegen – Tomas Bannerhed

“Daar is vader, dacht ik. Midden in een eindeloze wolk stof. Die daar met strak aangetrokken niergordel op grootvaders oude Ferguson zit te schudden, grijze haren krijgt en de lucht van vermolmde aarde mee naar huis neemt – omdat hij geen keus heeft. Omdat dit ons lot is, dit kleine lapje grond, deze bunders bouwland. Het drooggelegde moeras dat is veranderd in akkers en weiden, het Ravenveen dat rookt als een tondeldoos zodra de droogte inzet, dat plotseling vlam kan vatten en op grote diepte kan liggen broeien en gloeien, branden zonder vlammen, onzichtbaar liggen smeulen, alles van binnenuit verteert tot er geulen worden gegraven en er een eind aan wordt gemaakt. Dat is ons deel. Het is het enige wat wij hebben. De aarde waarop de zon en de raven neerkijken.”

Deze aanvangszinnen van de roman Waar de vogels vliegen tekent de sfeer van onheil die boven het hele verhaal hangt, en die uiteindelijk zal uitmonden in een onafwendbare ondergang:

“Deze succesvolle debuutroman van de Zweedse schrijver (1966) ontving in 2011 de prestigieuze Augustpriset. Hoofdpersoon is de 12-jarige ’boekenwurm’ Klas, die met zijn ouders en jongere broer Göran op een boerderij in Småland woont. De handeling speelt in de jaren zeventig van de twintigste eeuw. De moeilijke verhouding tussen zijn ouders en de steeds weer terugkomende irrationele verwachtingen die zijn vader van hem heeft, laten hem vluchten in de wereld van de vogels. De auteur beschrijft op een indringende wijze de leefwereld van Klas, waarin de natuur, de contacten met enkele dorpsjongens en de eerste seksuele gevoelens indringend zijn verwerkt. Zijn vader gaat gebukt onder schuldgevoelens en zijn bestaan als weinig succesvolle boer. Hij voelt zich bedreigd door ’de raven die alles vernielen’ en trekt zich steeds meer terug uit de wereld, zijn vreemde gedachten en handelingen drijven de psychotische man uiteindelijk naar een tragisch einde.” (Recensie Bol.com)

De natuur speelt een belangrijke rol, zowel in het verhaal als in het leven van de hoofdpersoon. De natuur is zijn enclave en toevluchtsoord in de dreigende mensenwereld waarin hij niet aan de eisen verwachtingen die op hem geprojecteerd worden kan voldoen:

“Ik liep verder in de richting van de koerende duif, kwam langs het ven waar een wintertaling met indianenstrepen zich lag af te vragen wat ik er voor eentje was. Maakte een omweg langs het dassenhol en was al gauw in het echte oude bos, tussen de bejaarde sparren die met duizenden naald-oren stonden te luisteren naar wie eraan kwam sluipen, die wachtten op elke stap die ik deed. De hoge ruwe sparrenstammen, als pilaren in een grote zaal met suizend plafond. De dunne wind die door de takken werd gezeefd, de goudhaantjes die daarboven ergens smiespelden. Tsss – (…) Hier leven en wonen. Spar worden en schors krijgen. (p.10-11)

Leuk is (vind ik) zijn fascinatie voor vogels, en de talloze (vogel-) waarnemingen die hij beschrijft. Hoogtepunt daarbij is de nachtelijke ontdekking van een in het moeras verborgen roerdompnest, als hij zijn vriendinnetje heeft meegenomen op ontdekkingstocht. Die vogelwaarnemingen en natuurbeschrijvingen zijn voor mij de meerwaarde van deze roman.